مقدّمه^[۱]

تکامل شخصیّت انسانی افرادی که در هر سازمان به کار و فعّالیّت مشغولند از دیدگاه اسلام هدفی است مهمّ و مستقلّ از تولید و عرضة کالا یا خدماتی که سازمانها عهده‌دار آن می‌باشند. تأکید اسلام به تکامل انسانی نه به خاطر تأثیری است که توجّه به مسائل انسانی کارکنان بر دستیابی سازمان به تولید و ارائة بیشتر و مطلوبتر کالا یا خدمات می‌گذارد، بلکه، ناشی از این می‌باشد که هدف آفرینش انسان و جهان نیل انسان به کمال بوده^[۲] و خطّ مشی کلّی زندگی انسانها در این

جهت، اهتمام ورزیدن به جنبه‌های اُخروی و معنوی در عین فراموش نکردن جنبه‌های دنیوی و مادّی است.^[۳]

هنگامی که جهان آفرینش را به مثابة یک سازمان مورد توجّه قرار دهیم، آن را حاوی سلسله مراتبی از موجودات می‌بینیم که آفرینندة جهان در رأس آن قرار داشته و تا جمادات که پایین‌ترین مرتبة موجوداتند، ادامه یافته است. هر یک از انسانها نیز با توجّه به مرتبه‌ای از کمال که برخوردار است در این سلسله مراتب در جایگاه متناسب قرار دارد.

در این سازمان عظیم هر عضو با سه گروه مواجه می‌باشد که عبارتند از: مافوقها (زبردستان)، همطرازان (همتایان) و مرئوسان (زیردستان). چنانچه در عالم خلقت و جهان بشری، خداوند را در مقام بالاترین ردة مدیریّتی و پیامبر اکرم و ائمّة معصومین علیهم السّلام را به عنوان دومین ردة مدیریّتی و انسانها و دیگر مخلوقات را به مثابة مجموعة تحت مدیریّت در نظر آوریم؛ بررسی و مطالعة سبک و سیاقی که خداوند در مدیریّت امور عالم و هدایت و به کمال رساندن انسانها دارد و شیوة عملی که در این زمینه برای پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم مشخّص فرموده و آن حضرت و امام معصوم پس از وی آن را به کار بسته‌اند و نیز تکالیفی که در جهت نیل به هدایت و کمال، برای انسانها تعیین فرموده است، می‌تواند وظایف و مسؤولیّتهایی را که در هر سازمان، هر یک از اعضاء، نسبت به رده‌های بالاتر، همطرازان و مرئوسان خود،
در جهت تحقّق کمال انسانی دارد مشخّص نماید. اصول و نکاتی که در این بخش در زمینة نقشهای فرد در سازمان در جهت تحقّق کمال انسانی بیان شده بر همین اساس از منابع اسلامی استنباط گردیده است و در هر مورد، آیه و حدیثی که الهام بخش نکتة مطرح شده بوده است در پاورقی ذکر گردیده است.