تصمیم‌گیری

نقش مدیر در یک سازمان همچون نقش مغز در اندام انسان است. همان‌گونه که مغز با مجموعة اطّلاعاتی که چه از طریق حواسّ و سلسلة اعصاب بدست می‌آورد و چه آگاهیهای قبلی که در خود بصورت اندوخته دارد و چه آنچه را که از دیگران فرا می‌گیرد، مسؤولیّت تصمیم‌گیری در زمینة فعّالیّتهای فرد را بر عهده دارد؛ مدیر یک سازمان نیز موظّف است در جهت رشد و تعالی سازمان و تحقّق بهتر اهداف و انجام هر چه نیکوتر مأموریّت، امر تصمیم‌گیری را انجام دهد و با تصمیمات خود سازمان را در جهت مطلوب هدایت نماید.

در زمینة تصمیم‌گیری و ملاکها و نحوة آن، در مدیریّت اسلامی تعالیمی وجود دارد که ذیلاً بیان می‌گردد.

معیارهای تصمیم‌گیری

مهمترین نکته‌ای که در امر انتخاب و اخذ تصمیم وجود دارد این است که مدیر بر سر دوراهیها برای ترجیح یک راه، چه معیاری را باید در نظر بگیرد. آیا منافع شخصی مدیر، رضایت مسؤولین بالاتر، حبّ و بغضهای شخصی، انتظارات و توقّعات آشنایان و نزدیکان و خواصّ، و... باید ملاک انتخاب فرد مدیر قرار گیرد و یا ملاک چیزهای دیگری است؟

در مدیریّت اسلامی سه ملاک اصلی برای اخذ تصمیم در برابر مدیر قرار داده شده است و چنانچه مدیر براساس آنها تصمیم‌گیری کند بی‌شک می‌توان گفت بهترین تصمیم را در هر مورد اتّخاذ نموده است. ملاکهای مزبور بترتیب عبارتند از:

۱ـ انطباق با حق

بدین معنی که مدیر موظّف است از تمام امکانات موجود استفاده نماید تا دریابد منطق و حقیقت چه چیزی را اقتضاء می‌کند و صرف نظر از سلائق شخصی و یا سلیقه‌های دیگران، شاخص‌ها و ضوابط الهی و واقعیّتهای علمی، در سر این دو راهی او را به کدام راه می‌خواند.

۲ـ عادلانه‌تر بودن

بدین توضیح که در هر تصمیمی که مدیر می‌گیرد ممکن است گروهی منافعی ببرند و در برابر افرادی هم متضرّر گردند. بدیهی است ممکن است این نفع یا ضرر متوجّه شخص مدیر نیز بشود. حال در چنین شرایطی است که اسلام به مدیر توصیه می‌نماید با ارزیابی دقیق و منصفانة همة راه‌های ممکن، دریابد که عادلانه‌ترین راه کدام است و در پرتو کدام تصمیم عدّة بیشتری از افراد به حقّ خویش می‌رسند و پس از یافتن، آن راه را انتخاب نماید.

۳ـ رضایت مردم

اسلام به افکار عمومی احترام می‌گذارد و یکی از معیارهای قضاوت و ارزشیابی در زمینة مدیران را قضاوتهای مردم در مورد آنها می‌داند. چنانکه در همین زمینه امیرالمؤمنین علیه السّلام به مالک اشتر می‌نگارند:

إنَّما یُسْتَدَلُّ عَلَی ٱلصّالِحینَ بِما یُجْرِی ٱللهُ لَهُمْ عَلی ألْسُنِ عِبادِهِ.

همانا افراد شایسته را از سخنانی که خدا در مورد آنها بر زبان بندگانش جاری می‌سازد می‌توان شناخت.^[۱]

بر این اساس مدیر موظّف است با شناخت دقیقی که از کارکنان تحت مدیریّتش و جامعه و نیازها و نظرهای آنان بدست می‌آورد، خواسته‌های آنها را در تصمیم‌گیریها حساب آورد و همچون برخی مدیران که در پشت درهای بسته و بی‌اعتنا به نظرات کارکنان و بریده از خواسته‌های مردم، به تصمیم‌گیری می‌پردازند، به مردم بی‌اعتنا نباشد.

علی علیه السّلام در زمینة ملاکهای تصمیم‌گیری خطاب به مالک اشتر می‌فرمایند:

وَ لْیَکُنْ أحَبُّ ٱلأُمُورِ إلَیْکَ أوْسَطَها فِی ٱلْحَقِّ وَ أعَمَّها فِی ﭐلْعَدْلِ وَ أجْمَعَها لِرِضَا ﭐلرَّعِیَّةِ.

و باید بهترین و مطلوبترین کارها در نزد تو آن باشد که منطبق بر حقّ و فراگیرتر از نظر عدالت و در بردارنده‌تر از نظر خشنودی و رضایت مردم است.^[۲]

تصمیم‌گیری آگاهانه

لازمة اخذ صحیحترین تصمیم، برخورداری مدیر از دانش و آگاهی است. بنابراین مدیرمسلمان در زمینه‌ای که مدیریّت به او محوّل می‌شود می‌بایست از تخصّص و آگاهی برخوردار باشد تا در هنگام تصمیم‌گیری مجبور نشود به حدس و گمان و یا گفته‌های این و آن تکیه کند.بلکه بتواند با بینش و بصیرتی که در زمینة کارش دارد دقیقترین ارزیابیها را بعمل آورده و درست‌ترین تصمیمات را اخذ نماید.

حضرت امیر علیه السّلام در این زمینه به محمّدبن ابی‌بکر می‌نگارند:

وَ ﭐمْضِ عَلی بَصیرَتِکَ.

بر مبنای بصیرت و بینش خویش گام بردار.^[۳]