از آنجا که هر مدیر در رده‌های بالاتر از خود مدیرانی را می‌بیند و خود را منصوب از جانب آنها می‌یابد، ممکن است برای محبوبیّت یافتن در نزد مدیران خود و تثبیت خویش در منصبی که دارد تا حدّی پیش رود که اجرای دستورات آنها برای وی مطلق شود و حتّی اگر دستوراتشان را مغایر با فرامین الهی ببیند باز هم به بهانة اینکه دستور مافوق است و به هر حال و در هر صورت باید اجرا شود، بر اجرای آنها پافشاری نماید؛ یا اگر دستور رده‌های بالاتر از خود را اشتباه دید به جای توجّه دادن آنها به این امر، تنها برای خوشایند ایشان به اجرای دستور خلاف بپردازد و خود را نیز در برابر چنین رویّه‌ای مسؤول نداند و بگوید من مأمورم و معذور، و از این راه تمام اعمال خلاف شرع و ظالمانه و غیرمنطقی‌اش را توجیه کند و در پی آن از دیگران هم چنین انتظاری داشته باشد که دستور وی را هر چند مخالف با عقل و شرع باشد کورکورانه و بدون چون و چرا اجراء کنند و به کسی اجازه ندهد که اگر نظری در رابطه با دستوری که او داده است دارد به وی اعلام و گزارش نماید.

بی‌شک چنین روشی دل را تاریک و تیره خواهد نمود و احساس انسانی را از قلب مدیر خواهد زدود و از او جلاّدی سنگ‌دل و قسی‌ّالقلب خواهد ساخت. همچنین اجراء دستورات خلاف شرع مافوق و یا اصرار بر اینکه دیگران دستورات خلاف شرع وی را اجراء نمایند عملاً ترجیح دادن فرمان خود یا مدیران خود بر فرمان الهی است و در نتیجه با چنین اعمالی هم روح توحید و یکتاپرستی در فرد می‌میرد و هم رفتارهای خلاف شرع، روح بدبینی را در فرد و جامعه رایج و حاکم می‌کند. بدیهی است این روال همة عوامل رشد و شکوفایی و نعمت و اقتدار را در


جامعه تباه خواهد کرد و دیگر نه تأییدات و فیوضات الهی متوجّه مدیر و افرادش خواهد شد و نه روح امید و عشق در وجود افراد باقی خواهد ماند تا براساس آن تلاش کنند و از رهگذر تلاش آنها نعمتها روی‌آور شوند.

علی علیه السّلام در این زمینه به مالک اشتر می‌فرمایند:

وَ لاٰ تَقُولَنَّ إنّی مُؤَمَّرٌ آمُرُ فَأُطاعُ فَإنَّ ذٰلِکَ إدْغالٌ فِی ٱلْقَلْبِ وَ مَنْهَکَةٌ لِّلدّینِ وَ تَقَرُّبٌ مِنَ ٱلْغِیَرِ.

مگو که مرا به فرماندهی و مدیریّت گمارده‌اند پس باید فرمان من ـ هر چه باشد ـ اطاعت شود؛ که این کار دل را سیاه می‌کند و دین را دچار کاستی می‌گرداند و زوال نعمت را نزدیک می‌سازد.^[۱]

مدیر باید توجّه داشته باشد که اطاعت بدون چون و چرا از رده‌های بالاترش در زمینه‌های خلاف شرع و عقل، گرچه ممکن است موجب خوش‌بینی و خشنودی آنها از وی شود و اطاعت مطلق دیگران از وی گرچه در او احساس اقتدار و موفّقیّت در کار مدیریّت ایجاد می‌کند، امّا در برابر، خشم و غضب الهی نه تنها پایه‌های مدیریّت او را سست و بنای مدیریّت او را ویران خواهد کرد، بلکه عذاب دردناک و غیر قابل تحمّل اخروی را نیز متوجّه فرد خواهد نمود، و بی‌شک این دو قابل مقایسه با هم نیستند. اگر مدیر با آزادگی و استقلال تمام، آنچه را خلاف شرع و عدالت و منطق می‌داند به رده‌های بالاترش تدکّر داده، گزارش نماید و متقابلاً از مردم نیز چنین انتظاری داشته باشد، رحمت و تأییدات الهی شامل حال او خواهد شد و در این صورت خداست که به او عزّت خواهد بخشید و او را در رشد و تعالی در کارش یاری خواهد نمود و در اِعمال مدیریّتش توفیق خواهد بخشید. بنابراین کسی که خدا را انتخاب کند بقیّة خوبیها را هم خدا برای او تأمین می‌کند، امّا انتخاب هیچ چیز دیگری نمی‌تواند جبران از دست دادن خدا را برای فرد بنماید.

امیرالمؤمنین علیه السّلام به محمّدبن ابی‌بکر هنگامی که اداره سرزمین مصر را به او واگذار فرمودند نوشتند:

وَ لاٰ تُسْخِطِ ٱللهَ بِرِضا أحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ فَإنَّ فِی ٱللهِ خَلَفاً مِنْ غَیْرِهِ وَ لَیْسَ مِنَ ٱللهِ خَلَفٌ فی غَیْرِهِ.

و برای رضایت هیچ یک از بندگان خدا، خدای را به خشم نیاور؛ که هرآینه رضای خدا جانشین رضای همه است، امّا هیچ چیز جای رضای حقّ را نمی‌گیرد.^[۲]

همچنین آن حضرت علیه السّلام می‌فرماید:

لاٰ طاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فی مَعْصِیَةِ ٱلْخالِقِ.

در کاری که سرپیچی از فرمان آفریدگار است جایی برای فرمان بردن از آفریدگان نیست.^[۳]