پس از آنچه در قالب سه بخش کتاب مطرح شد. اکنون با قاطعیّت می‎توان داوری نمود که عرفان اسلامی و شیعی, نه امری عارضی و وارداتی به حوزة اسلام و تشیّع, که واقعیّتی جوشیده از متن اسلام و تشیّع و برخاسته از سیرة پیامبر اسلام و اهل بیت پاکش علیهم السّلام می‎باشد و بین عرفان اصیل و اسلام و تشیّع راستین, نمی‎توان انفکاک و جدایی قائل شد.

این که به نام تصوّف و عرفان, بعضاً عقاید و اعمال نادرست و نکوهیده‎ای پذیرفته و ترویج شده است, به هیچ وجه موجب بطلان عرفان ناب شیعی نمی‎باشد؛ چرا که هیچ آیین و مرام حقّی وجود ندارد که گروهی تحت لوای همان آیین و مرام, عقاید باطل و رفتارهای ناروایی که هیچ سنخیّت و سازگاری با روح و حقیقت آن آیین و مرام ندارد, اختیار نکرده باشند. تحت نام اسلام, چه مذاهب باطلی و زیر نام تشیّع, چه گروه‌های منحرفی پدید آمده و وجود داشته‎اند. امّا بی‎شک این مذاهب و گروه‌ها موجب بطلان اسلام راستین و تشیّع اصیل نخواهند بود. برهمین اساس عقاید و افکار و روش‎ها و رفتار نادرست و باطلی که تحت نام تصوّف و عرفان پدید آمده و وجود داشته‎اند, که در بخش سوم کتاب به برخی از آن‎ها اشاره شد, موجب بطلان عرفان زلال و اصیل اسلامی و شیعی نخواهد بود.

از منظر عارفان دست پروردة مکتب اهل بیت علیهم السّلام معیار قاطع حقّانیّت در معارف الهی, آیات وحی و بیانات معصومین علیهم السّلام و مسلّمات عقلی است. در آیات قرآن و خطب و احادیث معصومین علیهم السّلام معارف توحیدی به شیواترین, عمیق‎ترین و لطیف‎ترین نحو تبیین شده است. و اندیشه‎هایی از قبیل همه خدایی, تشبیه, حلول و اتّحاد, به صراحت نفی و طرد گردیده است. دقیق‎ترین و پاک‎ترین دستورالعمل‎های سلوکی نیز در قالب آیات و احادیث و سیرة عملی معصومین علیهم السّلام تعیین و تبیین شده است. سالکان حقیقی طریق عرفان باید درس‎آموز و پیرو مکتب پیامبر و اهل بیت بزرگوارش علیهم السّلام باشند؛ زیرا که به تعبیر رسای امام هادی علیه السّلام :من اراد الله بدأ بکم و من وحّده قبل عنکم و من قصده توجّه بکم ...بموالاتکم علّمنا الله معالم دیننا: هر کس ارادة قرب و وصال الهی نمود از شما اهل بیت آغاز کرد و هر کس به مرتبة توحید نایل شد آن را از شما پذیرفت و آن کس که خدا را مقصد و مقصود خویش اختیار کرد به شما روی آورد ... خداوند با دوستی و ولایت شما معارف دین ما را به ما آموخت.[i] در منظر عارفان راستین معیار پی بردن به درستی مکاشفات و مشاهدات باطنی و ملاک تصدیق و پیروی از مربّیان معنوی, ظاهر قرآن و سنّت معصومین علیهم السّلام است. نه الهامات و مکاشفات متضادّ با ظاهر قرآن و سنّت پذیرفتنی و حجّت است و نه سخنان و رفتارهای هیچ پیر و مرادی در صورت عدم سازگاری با ظاهر قرآن و سنّت و سیرة معصومین علیهم السّلام پذیرفتنی و قابل اتّباع می‎باشد. عارفان حقیقی به موجب این سخن پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم که: علیّ مع الحقّ و الحقّ مع علیّ یدور معه حیث ما دار: علی با حقّ و حقّ با علی است. همان ‎جا و به همان سو که علی می‎گردد, حق همراه او می‎گردد[ii]؛ در شریعت و طریقت و حقیقت, امام و قدوه و مقتدای خویش را امیرالمؤمنین علیه السّلام دانسته و در خلوت عبادت و در عرصة سیاست, در میدان کار و تلاش اقتصادی و در وادی کسب علم و معرفت, و در حوزة مسائل فردی و در قلمرو مسائل خانوادگی و در حیطة مسئولیّت‎های اجتماعی, و در یک کلام, در همة امور ظاهری و باطنی, نظری و عملی, فردی و اجتماعی, و دنیوی و اخروی خود, به آن بزرگوار تأسّی نموده و از آن حضرت الگو می‎گیرند. در نظر عارفان راستین, عبد به همان میزان به کمال راه یافته است که وجودش نمود و نمادی از اهل بیت علیهم السّلام باشد.

عقاید نادرست و انحرافی و عملکردهای ناصحیح و ناروایی که گریبانگیر برخی افراد و گروه‌ها که نام عارف و صوفی بر خود نهاده‎اند می‎باشد, معلول جهل و نادانی, یا ناشی از برداشت‌ها و نتیجه‎گیری‎های نظری و عملی ناصحیح از مطالب و مقدّمات درست, و یا زاییدة دنیاطلبی و تزویر داعیه‎داران دروغین عرفان است و راه مصونیّت از آن, پناه بردن و درآویختن و تکیه زدن به حبل متین و رکن وثیق ولایت اهل بیت علیهم السّلام ، صدق و اخلاص در سلوک, و کسب معرفت و علم در محضر دست پروردگان شایستة مکتب پیامبر و امامان علیهم السّلام می‎باشد.

امید که خدای متعال به برکت پیامبر اکرم و اهل بیت پاکش علیهم السّلام توفیق سلوک مبتنی بر صدق و اخلاص, و علم و آگاهی را در طریق عرفان راستین, به نگارندة این سطور و شما خوانندة گرامی و همة طالبان و تشنگان وادی عرفان نصیب فرماید و همگان را از شراب طهور عرفان اهل بیت علیهم السّلام سیراب نماید.