برخی صوفیان به نام زهد و بی‎رغبتی به دنیا و به عنوان راضی، قانع و تسلیم بودن در برابر مقدّرات الهی، دست از تلاش و تکاپو برای تأمین معاش کشیده و کاهلی و کارگریزی و بطالت را پیشه کرده و به تکدّی و گدایی و کَلّ و سربار دیگران شدن روی آورده‎اند و فقر و گدائی ظاهری خود را مایة رهایی از کبر و خودبزرگ‎بینی و پلی به سوی فقر الی الله می‏شمرند.

در این مورد باید به نکاتی توجّه کرد. نخست این که زهد، امری درونی و قلبی است. و به معنی رغبت و میل درونی نداشتن به مطامع و متاع‎های دنیوی است به گونه‌ای که اگر همة دنیا را به فرد بدهند، ذوق‎زده و فرحناک نشود و اگر تمام دنیا را از او بگیرند، غم‎زده و محزون نگردد.[i]زهد دل از دنیا بریدن است نه دست از دنیا کشیدن. چه بسا کسی چیز زیادی از دنیا نداشته باشد، ولی با همة‌ وجود به همان اندکی که دارد وابسته باشد و نتواند از آن دل بکند یا از دست رفتن آن را تحمّل کند. متقابلاً چه بسا شخصی دارایی دنیوی زیادی داشته باشد، امّا به آن دلبسته نبوده و به راحتی آن را انفاق نموده و از دست رفتنش را تحمّل کند.

دوّم این که نتیجة‌ زهد و قناعت و تسلیم و رضا به عطای الهی، انگیزة کار و تلاش در امور دنیوی را از دست دادن و دست از تلاش و تکاپو کشیدن نیست؛ زیرا تنها انگیزه‌ای که می‌تواند شخص را به سعی و کوشش در امور دنیوی وادارد، رغبت به دنیا و حرص و زیاده‎طلبی و تن ندادن به سهم و قسمت مقدّر شدة الهی و ناخرسندی از آن نیست، تا در نتیجه زهد و قناعت و تسلیم و رضا، آن را از بین ببرند؛ بلکه قابل تصوّر است شخص در عین برخورداری از این کمالات روحی و معنوی، به خاطر این که می‏داند خداوند شخص کاهل و تنبل و بی‌کار را دوست ندارد و از کسی که در عین توانمندی، کَلّ و سربار دیگران می‏شود و با درخواست و تکدّی از دیگران، آبروی خود را می‏بازد و تن به خواری می‏دهد، بیزار است و متقابلاً شخص فعّال و پرتلاش و خلاّق و مولّد را که با تلاش خود، عزّتمندانه، نیازهای خویش را تأمین می‏کند و زمینة‌ اشتغال و تأمین نیاز دیگران را هم فراهم می‏آورد و از دسترنج خود برای رفع نیاز مستمندان نیز انفاق می‏کند، دوست دارد؛ صرفاً برای خشنودی معبود و محبوب خود، یعنی خداوند، دست به تلاش و تکاپو در امور دنیوی و شؤون اقتصادی و مادّی بزند. همچنین قابل تصوّر است که شخص در عین علم و یقین به این که رزق و روزی او مقدّر و مقسوم است و روزیِ او و مقدار آن، همه به مشیّت الهی وابسته بوده و عطای خداوند است نه معلول زرنگی و تقلاّی وی، صرفاً به خاطر رفع نیازها و تأمین حوایج خلق خدا از رهگذر کار و حرفه‎ای که در پیش می‏گیرد، به تلاش و تکاپو در جنبه‎های دنیوی بپردازد. بهترین شاهد بر این سخن وجود مقدّس امیرالمؤمنین علیه السّلام است که دست‌های پینه بستة آن حضرت، از کار و تلاش ایشان در حفر چاه‌ها و قنوات و غرس نهال‎ها و اشجار و کاشت و داشت و برداشت محصولات کشاورزی، و دیگر فعّالیّت‎های مولّد اقتصادی حکایت می‏کرد. و این در حالی است که آن حضرت پس از به آب رسیدن آن چاه‌ها و قنوات و به ثمر نشستن آن درختان و باغات و برداشت محصولات مزارع، آن‎ها را در راه تأمین معاش فقرا و نیازمندان وقف می‏کردند. پیامبر اکرم و ائمّة اطهار علیهم السّلام برای پرورش معنوی اصحاب و یارانشان کجا به آن‎ها دستور دادند که دست از تلاش در امر معاش بکشند و بطالت و تنبلی را در پیش گیرند و به تکدّی و گدایی از خلق روی آورند؟ آیا آن بزرگواران یارانشان را به کار و فعّالیّت و کسب حلال برای تأمین معیشت تشویق نمی‏کردند و کسب حلال را نُه دهم عبادت و جهاد در راه خدا نمی‏شمردند؟[ii] و از بی‎اعتنایی به تأمین معیشت عائله تحذیر نمی‏کردند؟[iii] و فقر را خطرناک نمی‏شمردند؟[iv] و از تکدّی نهی نمی‏کردند؟[v] و آیا احادیث و روایات متعدّد حاکی از نفی و نکوهش پیامبر اکرم و ائمّه علیهم السّلام نسبت به کسانی که چنین رویّه‎هایی را به نام زهد و معنویّت درپیش گرفته و ترویج می‏کردند، برای پی بردن به بطلان این راه و روش کافی نیست؟[vi]