برخی گروندگان به راه عرفان و تصوّف با مطرح ساختن این که هر کس تقدیری دارد که گریز ناپذیر است و تلاش و کوشش شخص نمی‌تواند در آن تقدیر ازلی تغییری ایجاد کند، نتیجه گرفته‌اند که نباید خود را با تلاش و تقلاّهای بی‎ثمر و بی‎اثر خسته کرد. به بیان دیگر هر کس همان خواهد بود که مقدّر شده است، نه آن که خود می‌خواهد و در راستای نیل به آن می‌کوشد. لذا بر اساس چنین تحلیلی، دست از تلاش و کوشش برای تهذیب و تعالی نفس کشیده و همّت از انجام طاعات و عبادات بریده‎اند.

این پندار که تعبیر دیگری از همان جبرگرائی و مسئولیّت گریزی است و قبلاً بحث شد، باطل و بی‌اساس است. خدای متعال در آیات متعدّد قرآن کریم، بر این امر که هر کس در گِرو تلاش و مکتسبات خود است، تأکید فرموده[i] و فلاح و رستگاری شخص را نتیجة کوشش وی برای تهذیب و تزکیة نفس خویش دانسته[ii] و بهشت جاودان را جایگاه کسانی شمرده است که به تزکیة نفس می‏پردازند[iii] و تغییر شرایط و احوالی که هر قوم و گروه با آن مواجه می‌باشند را تابع و نتیجة اقدام ایشان در جهت تحوّل و دگرگونی خود دانسته است.[iv] اگر معنای تقدیر الهی براستی همین بود که اینان پنداشته‌اند، دیگر چه فایده‎ای بر ارسال رسل و انزال کتب مترتّب بود؟ و خدای حکیم چرا پیامبران و کتب آسمانی را فرستاد و شرایع و احکام الهی را وضع و به التزام به آن امر کرد؟

توجّه به آنچه اشاره شد روشن می‏سازد که تقدیر الهی بر این تعلّق گرفته است که هر کس همان شود که خود برمی‌گزیند و در جهت وصول به آن تلاش می‌کند. لذا یکایک انسان‏ها موظّف به دقّت در شناخت و برگزیدن بهترین راه و مقصد[v] و ثبات قدم و اهتمام و تلاش در طیّ طریق و نیل به مقصد[vi] می‌باشند.