برخی صوفی مسلکان، در توجیه آلودگی خویش به رفتارها و اعمال ناپسند و کارهای مغایر دستورات دین، عنوان می‎کنند که دل مهمّ است و ظاهر اهمّیّتی ندارد؛ بنابراین باید دل را پاک کرد، مقدّس و متشرّع بودن و پاکیزگی ظاهر از رفتارهای آلوده و خلاف شرع، بی‎اهمّیّت است. خدا نیز به دل‎ها و درون‎های اشخاص می‎نگرد و به سخنان واعمالشان اعتنایی ندارد. و در اثبات این سخن، به احادیثی با این مضمون استناد می‎جویند.

در این زمینه به نکاتی چند باید توجّه کرد. نخست این که چنان که ذکر شد، ظاهر و باطن انسان از یکدیگر تأثیر می‎پذیرند و باطنی پاک و نورانی، با ظاهری آلوده و ظلمانی، برای درازمدّت در یک فرد ممکن نیست جمع شوند. قلب نورانیّت یافته به نور معرفت و محبّت الهی، روانی می‎سازد جایگاه روحیّات معنوی و فضایل اخلاقی، و چنان روانی، پیکری می‎سازد جلوه‎گاه اعمال صالح و طاعات و عبادات دینی. به بیان دیگر چنان که گفته‎اند: الظاهر عنوان الباطن: ظاهر انسان نمودار باطن اوست و به تعبیر دیگر، از کوزه همان برون تراود که در اوست.

دوّم این که قرآن کریم بر تأثیر تخریبی اعمال ناشایست، بر ایمان قلبی انسان، تأکید نموده است. چنان که می‎فرماید: ثمّ کان عاقبة الّذین اسآءوا السُّوای ان کذّبوا بایات الله و کانوا بها یستهزءون: سرانجام کسانی که کارهای بد را پیاپی مرتکب شدند، این بود که آیات خداوند را تکذیب کردند و به مسخره گرفتند.[i] بنابراین بی‎اعتنایی به صحّت و صلاح عمل و بی‎پروایی از ارتکاب اعمال زشت و مغایر شرع، قلب را هم فاسد می‎کند و دل پاکی بر جا نمی‎گذارد.

سوّم این که احادیث مورد استناد مدّعیان چنین امری، در جوامع حدیثی شیعه و سنّی به گونه‎های مختلف از پبامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم روایت شده است که به آن‎ها اشاره می‎کنیم. نخست عبارتی است که ضمن وصایای آن حضرت به ابوذر غفاری آمده است. به این صورت که: یا اباذر انّ الله تبارک و تعالی لاینظر الی صورکم و لا الی اقوالکم و لکن ینظر الی قلوبکم و اعمالکم: ای ابوذر، هر آینه خدای تبارک و تعالی به قیافه‎های ظاهری شما و به سخنان و ادّعاهای شما نمی‎نگرد، بلکه به دل‎های شما و به اعمال شما نگاه می‎کند.[ii] حدیث دیگر به این عبارت نقل شده است: انّ الله عزّ و جلّ لاینظر الی صورکم و اموالکم و انّما (لکن) ینظر الی قلوبکم و اعمالکم: خدای عزّ وجلّ به صورت‎های شما و ثروت‎های شما نمی‎نگرد و تنها (لکن) به دل‎ها و اعمال شما نگاه می‎کند.[iii] که هر دو حدیث حاکی از آن است که ظاهرسازی و ادّعاهای خالی از واقعیّت، در پیشگاه الهی بی‎ارزش است و آنچه مورد توجّه خداوند است، دل‎های پاک و نیّت‎های خالص و اعمال صالح و رفتارهای شایسته است. بنابراین پیامبراکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم در قالب احادیث مزبور به هیچ وجه درصدد نفی اهمّیّت پایبندی به عمل به وظایف دینی و تکالیف شرعی نبوده‎اند.

عبارت دیگری که حاوی مضمون مورد استناد می‎باشد بدین قرار است: انّ الله لاینظر الی اجسادکم و لا الی صورکم و لکن ینظر الی قلوبکم: خداوند به پیکرها و قیافه‎های ظاهری شما نمی‎نگرد، بلکه به دل‎های شما نگاه می‎کند.[iv] که این عبارت حاکی از نفی ظاهرسازی و تأکید بر ضرورت ریشه داشتن ظاهر در باطن و قلب انسان است. سرانجام عبارت دیگری که ممکن است بیش از همه مورد استناد مدّعیان مذکور قرار گیرد، به این ترتیب است: انّ الله لاینظر الی صورکم و اعمالکم و انّما ینظر الی قلوبکم: خداوند به قیافه‎ ظاهری و اعمال و رفتار شما نمی‎نگرد، بلکه به دل‎های شما نگاه می‎کند.[v] لکن با توجّه به عبارات قبل، روشن است که مقصود از این حدیث نیز نفی اهمّیّت عمل به وظایف شرعی نیست، بلکه حدیث درصدد نفی اعمال ریاکارانه و ظاهرفریبی است که از نیّتی ناپاک و غیر الهی سرچشمه می‎گیرند. بنابراین هیچ یک از عبارات مزبور مدّعای مورد نظر صوفی مسلکان مورد بحث را تأیید نمی‎کند.