برخی از پیروان مکاتب عرفانی با تعبیراتی از این قبیل کهپای استدلالیان چوبین بُوَد وراه تفته و گداختة کمال و قرب الهی را با پای مومین خرد نمی‏توان طی کرد و عقل از درک حقایق بلند دین قاصر است و در نتیجه باید عقل را کنار نهاد و خود را از اسارت آن رها ساخت و به نیروی عشق، به دریافت‌های شهودی دست یافت، حجیّت عقل را نفی کرده و از تن دادن و تمکین در برابر مسلّمات عقلی سر باز زده و خود را از تلاش برای رشد عقل بی‎نیاز شمرده و به آن نپرداخته‎اند.

در این مورد نیز باید توجّه داشت که اوّلاً محدود بودن حوزة توانمندی عقل و نامحدود نبودن قدرت آن در دریافت و درک حقایق، که امری درست و پذیرفته است، به هیچ وجه نمی‏تواند بهانة نفی مطلق کارایی عقل و حذف و انکار توانمندی آن در محدوده‌ای که کارایی دارد قرار گیرد. برای مثال می‌توان دستگاه رایانه‎ای را در نظر گرفت که ظرفیّتی مشخّص و محدود دارد و در نتیجه قادر نیست برخی برنامه‌ها و نرم‎افزارها را که نیاز به توان و ظرفیّت بیشتری دارد اجراکند، امّا این بدان معنی نیست که اساساً توان اجرای هیچ برنامه و نرم‎افزاری را ندارد و باید کلاًّ آن را کنار نهاد و به دور انداخت. یا می‌توان ترازوی بسیار دقیقی را در نظر آورد که از دو جهت محدودیّت دارد. یکی میزان سنگینی و وزنی که قادر به کشیدن آن است و دوم مقدار وزنه‌هایی که برای کشیدن وزن چیزها همراه دارد. امّا هیچ یک از این دو محدودیّت سبب نخواهد شد که ارزشمندی ترازو و ملاک بودن آن در تعیین وزن اشیاء، در محدودة کارایی آن، انکار شده و ترازو به دور انداخته شود.

ثانیاً محدودیّت توانایی عقل برای هضم و تحلیل برخی حقایق، امری غیر از تضادّ مسلّمات عقلی با آن حقایق است. عقل سلیم و دلایل صحیح هیچ‎گاه با کشف صحیح و معارف و علوم الهامی ناب در تعارض قرار نمی‌گیرد.  

ثالثاً خود دین، عقل را حجّت دانسته و پیامبر باطنی شمرده است[i] و در آیات الهی و احادیث معصومین علیهم السّلام ، عقل دستمایة بندگی خدای رحمان و وسیلة دستیابی به بهشت جاودان معرفی شده و برای بسیاری از امور، برهان عقلی اقامه و مطرح شده است.[ii]