نکتة دیگری که برخی مخالفان و منکران عرفان بدان استناد جسته‌اند‌ این است که بعضی از علمای اهل سنّت یا شیعه حکم به بطلان تصوّف و عرفان داده‌اند. این سخن محتاج ملاحظات متعدّدی است. زیرا صِرف باطل شمردن عرفان و تصوّف از سوی دانشمندی که فاقد عصمت و درنتیجه خطاپذیر است، نمی‌تواند دلیلی بر بطلان عرفان و تصوّف تلقّی شود. چون ممکن است دانشمند مزبور قضاوت نادرست و باطلی کرده باشد. لذا مفادّ استدلال آن دانشمندان در نفی عرفان و تصوّف و متقابلاً پاسخ‌هایی که عارفان و صوفیان به آن استدلالات داده‌اند، باید مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد تا بتوان به داوری علمی و منصفانه در این باره دست یافت.در این بررسی به نکات زیر باید توجّه کرد.

اوّلاً: تصوّف و عرفانی که از سوی دانشمند مزبور مورد نفی و ابطال واقع شده دقیقاً چه چیزی است؛ زیرا همان گونه که قبلاً توضیح داده شد، مصادیق متفاوت و متضادّی تحت این نام‌ها قرار گرفته‌اند و از بطلان یکی از آن‎ها منطقاً بطلان دیگری نتیجه نمی‌شود.

ثانیاً: دانشمند مزبور در فهم مقاصد عرفا و صوفیّة مورد نظرش تا چه حدّ دقیق بوده و به درک صائبی در این زمینه دست یافته است. یکی از معضلاتی که زمینه‎ساز درگیری و نفی و حتّی تکفیر دانشمندان رشته‌های مختلف علوم اسلامی در مورد یکدیگر شده است، عدم آشنایی هر یک با زبان و اصطلاحات خاصّ متداول در رشته‌های دیگر و در نتیجه بدفهمی مفادّ عقاید و افکار طرف مقابل می‌باشد. با توجّه به این که عارفان و صوفیان، برای پوشیده ماندن اسرار و حقایق عرفانی از نامحرمان و نااهلان، اغلب مطالب خود را با بیانی رمز‌آلود و با استفاده از استعاره و تشبیه عنوان می‌کنند، معضل بدفهمی عقاید و افکار آنان، بیشتر به وجود آمده است[i]. این سوءتفاهم زمینة داوری‌های ناصواب را فراهم ساخته است. چنین داوری‌هایی نمی‌تواند مبنای طرد و نفی عرفان واقع شود[ii].

ثالثاً: پیش‌زمینة ذهنی دانشمند مزبور در بررسی و داوری در مورد عرفان و تصوّف چه بوده است. یکی دیگر از عواملی که زمینة قضاوت نادرست برخی علمای خوش نیّت و پاکدل در نفی و ابطال عرفان را فراهم ساخته، بدبینی آن‎ها نسبت به عرفان و تصوّف بوده است که از رفتارهای نادرست و ناشایست بعضی مدّعیان دروغین عرفان، که در پشت پردة این ادّعا، در پیزر‌اندوزی و سواری گرفتن از عوام و دستیابی به مشتهیات نفسانی خود بوده‌اند، و نیز از کردارهای برخی جاهلان صوفی مشرب در بی‌قیدی نسبت به احکام الله، بی‎احترامی به علما و علوم اکتسابی دینی، و سخنان و عقاید جاهلانه و بدیهی‎البطلان آن‎ها همچون حلول و اتّحاد، ناشی شده است. بر این اساس چنین نفی و ابطال‌هایی نمی‌تواند مبنای قضاوت علمی در مورد عرفان واقع شود.

رابعاً: برخی علمای دینی در عین این که خود تعلّق خاطری به ابعاد عرفانی و معنوی دین داشته‌اند، به علّت غامض و ظریف بودن مباحث عرفانی و دشواری تمیز حقایق عرفانی از اباطیل عرفان‎نما، آن را از فهم عوام خارج دانسته‌اند و چون نمی‌خواستند باب ورود به این مسائل به روی عوام باز و در نتیجه زمینة لغزش و انحراف آن‎ها فراهم شود و در معرضِ افتادن به دام منحرفان عرفان مسلک یا شیّادان عارف‎نما قرار گیرند، در برابر عوام به نفی و نهی از عرفان پرداخته‌اند، در عین این که خود،خواصّ اصحابشان را به بهره‎گیری از معارف و متون عرفانی توصیه نموده‌اند[iii].

نکات چهارگانة فوق به هیچ وجه به این معنا نیست که معارف و سخنان عارفان راستین، معصومانه و خالی از هر نقص و خطا بوده، و اعمال و رفتار آنان، معصومانه و خالی از هر گونه لغزش و خلاف است و در نتیجه هیچ انتقاد و ایراد به‌جائی به هیچ یک از آنان وارد نیست که زمینه‎ساز مخالفت برخی علما با عرفان و عارفان باشد؛ بلکه همان گونه که قبلاً نیز ذکر شد، معارف و مطالب عرفانی، همچون دیگر علوم دینی، از قبیل فقه، تفسیر، حدیث و کلام، نسبی و قابل نقص و خطا بوده، و در اعمال و کردار عارفان راستین، همچون فقها، محدّثان و متکلّمان راستین، احتمال لغزش و خطا وجود دارد. ولی چنین ایرادات به جائی به هیچ‌وجه موجب نفی و بطلان عرفان و عارفان راستین نخواهد بود، چنان که دیگر علوم و عالمان راستین دینی نیز با چنین ایراداتی قابل نفی و ابطال نیستند.