منکران و مخالفان عرفان و تصوّف چه می‏گویند؟

گروهی از نویسندگان مسلمان، در برخورد با عرفان و تصوّف، موضعی سخت منکرانه و مخالف اتّخاذ نموده و با قاطعیّت و جزم، تمامی مکاتب و شخصیّت‎های منتسب به عرفان و تصوّف را مطرود و مردود شمرده‌اند. منکران و مخالفانعرفان و تصوّف معتقدند سخنان عرفا به هیچ وجه ریشة الهی و آسمانی نداشته، عارفان مسلمان مطالب خود را تماماًاز ادیان و اقوام پیش از اسلام اخذ کرده یا ضمن بهره‎مندی از دیگران، آن‎ها را عمدتاًً از قرآن و احادیث لکن با تفسیر به رأی‌ها و تأویلات ناروا گرفته‌اند. اینان در مقام اثبات درستی دیدگاه خود از یک سو به نفی و طردهایی که بعضاً از سوی برخی صوفیان صاحب نام نسبت به صوفیان نامدار دیگر صورت گرفته استناد جسته‌اند[i] و از سوی دیگر به نظـر عـالمـان سنّی، همچون محمّد بن ادریس شافعی، ابن جوزی و ابن تیمیّه، در طرد و تکفیر صوفیّه یا برخی صوفیان[ii] و نظر برخی عالمان شیعی، همچون شیخ مفید، ملاّ صدرا و فیض کاشانی، ملاّ محمّدطاهر قمی و علاّمه مجلسی، در مخالفت با صوفیّه استشهاد نموده‌اند[iii]. از دیگر سو در اثبات نظر خود مبنی بر بطلان عرفان و تصوّف، به احادیث و روایاتی مبنی بر نهی از رهبانیّت و تارک دنیا شدن، نفی برخی از صوفیان، همچون سفیان ثوری، ابوهاشم کوفی، عباد‌بن‌کثیر بصری و منصور حلاّج و نیز نفی مدعیّان بدون عمل یا حیله‎گران، گمراهان و نادانانی که نام تصوّف بر خود نهاده‎اند، استدلال کرده‎اند[iv] و نهایتاً از مجموعة استنادات و استشهادات و استدلال‌های خود، بطلان تصوّف و عرفان و جدائی کامل حساب آن از دین و شریعت را نتیجه گرفته‎اند. و با اشاره به مشابهت‎هایی که بعضاً بین ‏بعضی از معارف و مراسم عرفانی اسلام با مکاتب و مذاهب فلسفی و عرفانی دیگر، همچون عقاید ایرانیان باستان، هندوها، یونانیان، چینی‌ها وگرایش‌های عرفانی ادیانی چون یهودیّت و مسیحیّت، وجود دارد[v]، عرفان را جریانی وارداتی به حوزة اسلام دانسته‎اند.

در این فصل، به اختصار، ادّعاها و استدلال‌های منکران و مخالفان عرفان و تصوّف را مورد بررسی و نقد قرار می‏دهیم.