درمورد خاستگاه عرفان اسلامی و شیعی، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. برخی دانشمندان مسلمان با عرفان به مخالفت برخاسته و آن را امری عارضی و وارداتی به حوزة اسلامی و شیعی می‌دانند و شواهد و دلایلی را در جهت اثبات نظر خود مطرح می‌کنند. برخی اسلام‌شناسان اسلام‌ستیز نیز اسلام و تشیّع را فاقد غنایی قلمداد می‌کنند که بتواند خالق عرفان عمیق و عظیمی شود که عارفان مسلمان در قالب آثار نظم و نثر خود عرضه کرده و جهانیان را به ستایش و کرنش در برابر آن واداشته‌اند.

در برابر، باورمندان و علاقه‌مندان به عرفان اسلامی و شیعی، عرفان را همان اسلام و به خصوص همان تشیّع ناب و اصیل دانسته و تمامی آموزه‌های عمیق و لطیف آن را مولود تعالیم قرآن و معصومین علیهم السّلام می‌شمارند.

دو فصل نخستین کتابی که در دست دارید، به بررسی‌ خاستگاه عرفان اسلامی و شیعی اختصاص دارد. فصل آغازین، روی‌کردی به اسلام را که پدیدآورندة عرفان اسلامی بوده، معرّفی نموده است و به استناد آیات و احادیث، این حقیقت را که روی‌کرد مزبور زاییدة خود اسلام و تشیّع بوده و منشأ آن، قرآن کریم و سخنان و سیرة‌ معصومین علیهم السّلام می‌باشد، تبیین کرده است.

دومین فصل، برخی استدلال‌های مخالفان عرفان را به اختصار مورد نقد، بررسی و پاسخ‌گویی قرار داده است و نادرستی استدلال‌های مزبور و ناکافی بودن شواهد و دلایل مخالفان را برای اثبات مدّعای آنان، روشن نموده است.

پس از مسلّم شدن اصالت و صحّت عرفان اسلامی و شیعی، که مقدّمة ورود شخص به عرصة عرفان است؛ فصل سوم، به برخی اشتباهات و لغزش‌هایی که ممکن است در طیّ طریق عرفان، شخص به آن دچار شود، اشاره نموده و در هر مورد، به اختصار و اجمال، درست و شایسته را از نادرست و ناستوده، تفکیک کرده است و در قالب رهنمودهای کلّی، راه مصونیّت از ابتلا به اشتباهات و لغزش‌های نظری و عملی مزبور را معرّفی نموده است.

امیرالمؤمنین علیه السّلام می‌فرمایند:الیمین و الشّمال مضلّة و الطّریق الوسطی هی الجادّة، علیها باقی الکتاب و آثار النّبوّة و منها منفذ السّنّة و الیها مصیر العاقبة: راست و چپ، گمراهی، و راه میانه، جادّة مستقیم است. قرآن و آثار نبوّت، آن را سفارش می‌کند، و گذرگاه سنّت پیامبر از آن راه است و سرانجام همه به سوی آن بازمی‌گردند.[i] با استفاده از این تعبیر حضرت امیر علیه السّلام منکران و مخالفان عرفان، از یک سو، و به لغزش‌مبتلایان و به خطا‌رفتگان در راه عرفان، از سوی دیگر، را می‌توان در اشتباه و گمراهی دید و سالکان و عارفان راستین را که پذیرای مکتب عرفانی اهل بیت علیهم السّلام شده و در سلوک عرفانی خویش، به آن بزرگواران اقتدا کرده‌اند و نهایتاً اهل بیت علیهم السّلام از درون، با جام خویش و به دست خود، به آنان شراب توحید نوشانده و از زلال ولایت سیرابشان ساخته‌اند، روندگان طریق وسطی و صراط مستقیم عرفان دانست.

آنچه در بین دو فصل نخستین و فصل پایانی کتاب، ناگفته به نظر می‌رسد، آداب سیر و سلوک عرفانی، و طریق تهذیب و تزکیة نفس، به عنوان مقدّمة ضروری سلوک الی الله، از منظر مکتب اهل بیت علیهم السّلام می‌باشد. سبب مسکوت گذارده شدن بحث مزبور در کتاب حاضر، این است که نویسنده، در قالب کتاب‌هایشراب طهور و مصباح‌الهدیبه طور مشروح به آن پرداخته است. دردیگر آثار مؤلّف، همچون کتابره‌توشة دیدار و دو بخش پایانی کتاب مدیریّت اسلامی و در جلد دوم کتاب کاشف‌الاسرار مرحوم مولی نظر علی طالقانی، که با تصحیح و تعلیق نویسندة کتاب حاضر منتشر شدهاست، نیز این مبحث به تفصیل مطرح شده است. کتب مزبور مکمّل کتاب حاضر، و کتاب حاضر مقدّمة کتاب‌های مزبور به شمار می‌آید؛ لذا علاقه‌مندان و مصمّمان به تهذیب نفس و سلوک عرفانی، به مطالعة دقیق کتب مذکور، و بهره‎گیری از آموزه‌ها و رهنمودهای آن‎ها، توصیه می‌شوند.

امید است اثر حاضر، به آنان که در آستانة آشنایی با عرفان، در مورد صحّت و اصالت آن از نظر اسلام و تشیّع، با تردیدهایی مواجه شده و نیز به آنان که درعین شیفتگی نسبت به عرفان، نگران دچار شدن به لغزش‌ها و اشتباهاتی پس از ورود به عرصة سلوک عرفانی می‌باشند، مددی مؤثّر نموده و تردید و نگرانی‌های ایشان را برطرف کرده و برای آنان زمینه‎ساز سلوکی شایسته به سوی قلّه‌های کمال معنوی باشد. 

بمنّه و فضله  

مهدی طیّب