طرح خواسته و بیان درخواست را هنگامی می‌توان دعا تلقّی کرد که اوّلاً شخص درخواست کننده، به طور کامل از دیگران قطع امید نموده و آنها را در بر آوردن خواسته خویش بی‌اثر بداند و متقابلاً به کسی که از او درخواست می‌کند امید قطعی و به اینکه هم بر اجابت درخواستش قدرت و توانایی دارد و هم در برآوردن حاجت او اندکی تردید و درنگ نمی‌نماید، یقین کامل داشته باشد. بنابراین، تا این قطع امید از یک سو و امید قطعی از سوی دیگر، وجود نداشته باشد، دعا مصداق واقعی پیدا نکرده است.

ثانیاً شخص درخواست کننده، با همة وجود خواهان رسیدن به خواسته‌اش باشد، به نحوی که در فقدان آن مطلوب، بی‌قرار و مضطرّ بوده و تا به خواسته‌اش نرسد قرار و آرام نیابد و چیزی جز خواسته‌اش، ذهن و فکر او را به خود مشغول ندارد و جز به خواسته‌اش، نیندیشد. دعا کنندة واقعی همچون تشنه‌کامی است که در ریگزار خشک و تفتیده‌ای در گرمای ظهر تابستان، از شدّت تشنگی در حال جان دادن است.چنین شخصی، همة ذرّات وجودش خواهان آب است. چشمان از رمق رفته‌اش، لب‌های خشکیده‌اش، پوست بدن چروکیده و به هم جمع شده‌اش و...، همه تقاضای آب می‌کنند. این شخص تا به آب نرسد قرار و آرام نخواهد یافت و هیچ چیز جز آب نمی‌تواند توجّه او را به خود جلب و فکر او را به خود مشغول سازد. دعای حقیقی، چنین خواستنی است.

دست از طلب ندارم تا کام من برآید               یا جان رسد به جانان، یا خود ز تن درآید

***

در هوایت بی‌قرارم روز و شب                                سر ز کویت بر ندارم روز و شب

بنابراین بسیاری از آنچه دعا می‌پنداریم حقیقتاً دعا نیست. آنچه تنها به زبان می‌گوییم امّا بقیّة وجودمان تشنة رسیدن به آن نیست، و آنچه از دعاهای بزرگان که به قصد ثواب می‌خوانیم، امّا خواستة حقیقی ما نیست،[۲۴۵] و آنچه به نحو گذرا، برای لحظاتی بدان تمایل پیدا می‌کنیم و خواستار آن می‌شویم، امّا دقایقی بعد خواستنمان فروکش می‌کند و خواسته‌مان فراموش می‌شود، هیچ یک به معنای واقعی، دعا نیست.

آب کم جو تشنگی آور به دست                                    تا بجوشد آبت از بالا و پست