در روز اوّل ماه شوّال، دومین عید همۀ مسلمانان مجسّم می‌گردد. دل‌ها در آن روز به هم می‌پیوندند و احساس‌ها در آن روز به یکدیگر تهنیت می‌گویند و روح‌ها به آفرینندۀ هستی چشم می‌دوزند تا نازل شدن جایزه‌های الهی از جانب او را مجسّم سازند. به نحو مختصر، آنچه را که در عرصۀ احساس، عید در انسان بوجود می‌آورد، می‌توان به شرح زیر ملاحظه نمود:

۱ ـ پاکی

به‌نحوی که بدن‌ها زکات خویش را با روزه پرداخته‌اند و روح‌ها به مرحله‌ای از صفا که وصف نمی‌شود، رسیده‌اند و در نتیجه اخلاص در آن‌ها تثبیت شده و شائبه‌های ریا از آن‌ها دور گشته‌ است و در عوالم قرآن شناور گردیده و در معراج‌های دعا بالا رفته‌اند و به‌نحوی که باطن‌ها از پلیدی‌های خرافه پاک گشته است؛ زیرا با مبارزۀ انسانیّت علیه انحراف همراه شده است.

۲ ـ عظمت اسلامی

به نحوی که عظمت رسالتی را برای انسان متجلّی می‌سازد که می‌تواند بشریّت را در این دورۀ آموزشی و پروراندن او بر اساس مفاهیم زنده، رهبری کند.

۳ ـ ارزیابی خود

عید روز حساب کردن است، روز نتیجه‌هاست. انسان به خود رو می‌آورد تا خویشتن را مورد محاسبه قرار داده و به شیوۀ روشنگر و سازنده‌ای ارزیابی کند. در نتیجه میزان تغییری را که زندگیش در او ایجاد نموده و تفاوت بین وضعش را قبل و بعد از ماه رمضان، مشاهده می‌کند و این ارزیابی در رشد آگاهی به مسؤولیّت، تأثیر به‌سزایی دارد.

۴ ـ حب

چون در آن هنگام فضا سرشار است از مفاهیم حبّ به بشریّت ـ همۀ بشریّت ـ و به خصوص رهبران بشریّت، یعنی کسانی که امر تربیت بشر را رهبری کردند، و آن‌ها اهل بیت : هستند؛ پس دست‌ها را در نماز عید بالا می‌آورد و دعا می‌کند:

اَسئَلُکَ بِحَقِّ هذَا الیَومِ الَّذی جَعَلتَهُ لِلمُسلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمَّدٍ ۶ ذُخراً وَ شَرَفاً وَ کَرامَةً وَ مَزیداً، اَن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ‌ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَن تُخرِجَنی مِن کُلِّ سُوءٍ اَخرَجتَ مِنهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ اَن تُدخِلَنی فی کُلِّ خَیرٍ اَدخَلتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیهِ وَ عَلَیهِم: به حقّ این روز که آن را برای مسلمانان عید و برای محمّد که درود خدا بر او و آلش باد، ذخیره و شرف و کرامت و افزونی قرار دادی، از تو می‌خواهم بر محمّد و آلش درود فرستی و مرا از هر بدی که محمّد و آلش را از آن بیرون آوردی، خارج نمایی و به هر نیکویی که محمّد و آلش را در آن وارد کردی، داخل سازی.

همۀ معانی خیر در حب نهفته است، بلکه اساس پیوند بین انسان و دیگران، به‌گونه‌ای که خداوند آن را خواسته، در حب نهفته است. حب منشأ خوش‌بینی و اخلاق فاضله و منشأ همکاری و مواسات است. شاید یکی از چیزهایی که در این روز، رمزگونه به محبّت اشاره دارد، وجوبِ دادن زکات فطره قبل از تمام شدن عید است.

۵ ـ جایزه‌ها

این احساس انسان که در این روز بزرگ، جایزه را از دست قدرت الهی می‌گیرد. و چه چیزی عالی‌تر از این است که عمیقاً این حقیقت را احساس کند. او با این دعا به پیشباز عید می‌رود.

* اَللّهُمَّ وَ مَن تَهَیَّأَ فی هذَا الیَومِ اَو تَعَبَّاَ اَو اَعَدَّ وَ استَعَدَّ لِوِفادَةٍ اِلی مَخلوُقٍ رَجاءَ رِفدِهِ وَ نَوافِلِهِ وَ فَواضِلِهِ وَ عطایاهُ فَاِنَّ اِلَیکَ یا سَیَّدی تَهیئَتی وَ تَعبِئَتی وَ اِعدادی وَ استِعدادی رَجاءَ رِفدِکَ وَ جَوائِزِکَ: خدای من، هر کس در این روز به امید هدیه و بخشش‌ها و تفضّل‌‌ها و عطایای مخلوقی، برای میهمان شدن بر او، تدارک می‌بیند یا پیش‌بینی می‌کند یا خود را آماده می‌سازد و برای آمادگی تلاش می‌کند؛ پس ای آقای من، تدارک و پیش‌بینی و آمادگی و تلاش من برای آماده‌سازی، برای میهمان شدنم بر توست به امید هدیه‌ات و جوایزت.

۶ ـ بقیّۀ احساس‌ها

مثل احساس توبه و جهش بزرگ و مثل یاد روز قیامت و چیزهای دیگری که اگر بدانها بپردازیم، توقّف ما در این مرحله به درازا می‌کشد.

همین‌طور عید، روز پیروزی است و این روز، در رشد دادن احساس فرد مسلمان در زمینۀ کاری که بدان مبادرت نمود‌ه و در پی آن بهره‌برداری کردن فعّال از همۀ حکمت‌های بزرگی که در روزه وجود دارد، با بقیّۀ عوامل دیگر روزه، مشترک است.

خوانندۀ عزیز، برای تأکید آنچه گذشت امیدوارم با هم، این عبارات مبارکه را بخوانیم تا آنچه را در گذشته گفتیم که ماه رمضان دوره آموزشی‌ای است که با جایزۀ کسانی که موفّق شده و جلو افتاده‌اند پایان می‌یابد، به وضوح در آن بیابیم. از یکی از معصومین روایت شده است که در عید فطر بر گروهی عبور کرد که بازی می‌کردند و می‌خندیدند. پس بر سر آن‌ها ایستاد و فرمود:

اِنَّ اللهَ جَعَلَ شَهرَ رَمَضانَ مِضماراً لِخَلقِهِ فَیَستَبِقوُنَ فیهِ بِطاعَتِهِ اِلی مَرضاتِهِ... فَسَبَقَ قَومٌ فَفازُوا وَ قَصَّرَ آخَروُنَ فَخابُوا. فَالعَجَبُ مِن ضاحِکٍ لاعِبٍ فِی الیَومِ الَّذی یُثابُ فیهِ المُحسِنوُنَ وَ یَخسِرُ فیهِ المُبطِلوُنَ وَ اللهِ لَو کُشِفَ الغِطاءُ لَعَلِمُوا اَنَّ المُحسِنَ مَشغُولٌ بِاِحسانِهِ وَ المَسیءَ مَشغُولٌ بِاِساءَتِهِ: خداوند ماه رمضان را برای خلق خود میدان مسابقه قرار داد. پس خلائق در آن به‌وسیلۀ اطاعت خدا به سوی رضای الهی پیش می‌تازند… گروهی پیش افتادند، پس موفّق شدند و دیگران کوتاهی کردند، پس باختند. در شگفتم از کسی که در روزی که نیکوکاران در آن پاداش داده می‌شوند و آنان که به بطالت عمر را گذراندند زیان می‌بینند، به خنده و بازی مشغول است. به خدا سوگند اگر پرده برداشته شود می‌فهمند که نیکوکار با نیکی‌اش مشغول است و بدکار با بدی‌اش.[۱]

سپس حضرت رد شدند. و از امام صادق ۷ در امالی صدوق روایت شده است که:

خَطَبَ اَمیرُ المؤمِنینَ النَاسَ یَومَ الفِطرِ فَقالَ: اِنَّ یَومَکُم هذا یَومٌ یُثابُ فیهِ المُحسِنوُنَ، وَ یَخسِرُ فیهِ المُسیئُونَ وَ هُوَ اَشبَهُ یَومٍ بِیَومِ قِیامَتِکُم فَاذکُرُوا بِخُروجِکُم مِن مَنازِلِکُم اِلی مُصَلاّکُم خُروُجَکُم مِنَ الاَجداثِ اِلی رَبِّکُم... واعلَموُا عِبادَاللهِ اِنَّ اَدنی ما لِلصّائِمینَ وَ الصّائِماتِ اَن یُنادیهِم مَلَکٌ فی آخِرِ یَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ: اَبشِرُوا عِبادَاللهِ فَقَد غُفِرَ لَکُم ما سَلَفَ مِن ذُنُوبِکُم فَانظُروُا کَیفَ تَکُونُونَ فیما تَستَأنِفُونَ. وَ اِذا طَلَعَ هِلالُ شَوّالَ نُودِیَ المُؤمِنُونَ هَلُمُّوا اِلی جَوائِزِکُم: امیرالمؤمنین در روز عید فطر مردم را مخاطب قرار داد و فرمود: این روزتان روزی است که نیکوکاران در آن پاداش داده می‌شوند و بدکاران در آن زیان می‌بینند و آن شبیه‌ترین روز به روز قیامت شماست. پس با خارج شدنتان از خانه‌هایتان به سوی محلّ نمازتان، خارج شدنتان را از گورها به سوی پروردگارتان یاد کنید... و ای بندگان خدا بدانید که کمترین چیزی که برای مردان و زنان روزه‌دار وجود دارد این است که فرشته‌ای در آخرین روز ماه رمضان آن‌ها را ندا می‌دهد که: ای بندگان خدا بر شما مژده باد که گناهان گذشته‌تان بخشیده شد؛ پس مراقب باشید که در آینده چگونه خواهید بود. و وقتی که هلال ماه شوّال طلوع می‌کند به مؤمنان ندا داده می‌شود که به سوی جایزه‌هایتان بیایید.[۲]

و سخن دیگر آن حضرت ۷ در برخی از اعیاد است که اِنَّما هُوَ عیدٌ لِمَن قَبِلَ اللهُ مِنهُ صِیامَهُ، وَ شَکَرَ قِیامَهُ، وَ کُلَّ یَومٍ لایُعصَی اللهُ فیهِ فَهُوَ عیدٌ: آن برای کسی که خداوند روزه‌اش را از او پذیرفته است و نمازهایش را مورد سپاس قرار داده است عید است. و هر روزی که خداوند در آن عصیان نشود عید است.[۳]