این حکمت را می‌توان از قرآن کریم و احادیث شریفی که در این مورد وارد شده است و دعاهای مستحبّ ماه مبارک رمضان استنباط کرد. آیۀ کریمه می‌فرماید: شَهرُ رَمَضانَ الَّذی اُنزِلَ فیهِ القُرآنُ هُدًی لِلنّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الهُدی وَ الفُرقانِ: ماه ‌رمضان که در آن ماه، قرآنی که هدایتی برای مردم و دلائلی از هدایت و تمیز بین حقّ و باطل در آن وجود دارد، نازل شده است.[۱] و در دعا می‌فرماید: اَللّهُمَّ اِنَّکَ قَلتَ فی کِتابِکَ المُنزَلِ شَهرُُ رَمَضانَ الَّذی اُنزِلَ فیهِ القُرآنُ هُدًی لِلنّاسِ وً بًیَّناتٍ مِنَ الهُدی وَالفُرقانِ فَعَظَّمتَ حُرمَةَ شَهرِ رَمَضانَ بَما اَنزَلتَ فیهِ مِنَ القُرآنِ: خدایا تو در کتاب نازل شده‌ات فرمودی ماه رمضانی که در آن ماه، قرآنی که هدایتی برای مردم و دلائلی از هدایت و تمیز بین حقّ و باطل در آن وجود دارد نازل شده است، پس حرمت ماه رمضان را به خاطر آنچه از قرآن در آن نازل ‌فرمودی، بزرگ شمردی.

پس ماه مبارک عظمتش را از این می‌گیرد که ظرفی است برای حادثۀ جدّاً بزرگی که همۀ انبیاء ـ که درود خدا بر آنان باد ـ به خاطر زمینه‌سازی برای آن تلاش نمودند و در آن راه، گرانبها‌ترین خون‌ها و جان‌ها را تقدیم کردند و کرۀ زمین دوره‌های آموزشی و تربیتی بزرگی را گذراند که طیّ آن، روح بشریّت رشد کرد و در جامعۀ انسانی ‌عوامل پذیرش به‌طور کامل به وجود آمد، د‌قیقاً همان‌گونه که روح در کودک رشد می‌کند تا بزرگ شود، و این رشد مقدّسی بود که وحی آسمانی با شرایع پی‌در‌پی‌اش آن را تغذیه نمود. همۀ اینها به خاطر واقعه‌ای بود که به‌زودی اثری بر جای می‌گذارد که محو شدنی نیست، بلکه هیچ‌گاه از اثربخشی و انگیزش باز نمی‌ماند؛ بدین خاطر که ضرورتی از ضرورت‌های راه کمال است. این‌‌گونه، بشریّت به مرحله‌ای رسید که به او شایستگی مختص شدن به این حادثه را بخشید و این خواست خدا بود و حادثه در ماه ‌جاوید رمضان بود و آن حادثه فرود آمدن قرآن کریم به عنوان هدیه‌ای الهی ‌برای بشریّت بود ‌که همۀ آنچه را که او بدان محتاج است، همراه دارد. وَ لَقَد صَرَّفنا لِلنّاسِ فی هذَا القُرانِ مِن کُلَّ مَثَلٍ: و همانا در این قرآن از همۀ مثل‌ها برای مردم آوردیم.[۲] و متکفّل بالا بردن شتاب ترقّی بشری تا روز قیامت می‌باشد.

هدیه‌ای که جوامع قرآنی و امّت مسلمان را پرورش می‌دهد و بدان وسیله از ارزش لطف الهی حکایت می‌کند و الطاف و نعمت‌ها چقدر زیاد است!

می‌بینیم که آیۀ کریمه‌، بعد از این‌که ماه رمضان را بدین گونه توصیف می‌کند که قرآن در آن نازل شده است، به توصیف خود قرآن منتقل می‌شود و برای آن، دو وصف کریم اثبات می‌کند که آرزوی بزرگ بشریّت در آن دو است. هُدًی لِلنّاسِ وَ بَیَّناتٍ مِنَ الهُدی وَالفُرقانِ: هدایتی برای مردم و دلائلی از هدایت و تمیز بین حقّ و باطل. پس قرآن هدایت مستحکمی است از جانب خداوند آگاه و محیط بر همۀ آنچه در زندگی انسان‌ها پیش می‌آید و آنچه زندگی انسان‌ها بدان می‌رسد، و معیاری است که حقّ و باطل را از هم ‌جدا می‌کند.

جامعۀ بشری وقتی به این ماه وارد می‌شود، به شب تولّد این واقعۀ بزرگ نزدیک می‌گردد. پس باید در حالت دیگری به سر بَرَد که در آن، همۀ مظاهر تقدیس و خشوع وجود داشته باشد و هر‌چه بیشتر نزدیک می‌گردد، این خشوع و تکریم زیاد می‌شود، تا اینکه در شب پرکرامت تولّد، به اوج خود می‌رسد. اِنّا اَنزَلناهُ فی لَیلَةِ القَدرِ: ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم.[۳] و آن از هزار شب، که خاطرۀ فرود آمدن قرآن کریم را در بر نداشته باشد، بهتر است.

بنابراین تقدیس از آنجا سرچشمه می‌گیر‌د و شاید بدین خاطر ماه رمضان زمان روزه شد که بر این حقیقت بزرگ تأکید گردد که استقبال از قرآن باید در جوّی از خشوع و تقدیس صورت گیرد ‌و چون می‌بایست تعالیمش در همۀ زمین ‌فرا‌گیر شود، به زمینه‌ای پذیرا و متناسب و انسان‌هایی با صلابت نیاز دارد که مواجهه با سختی‌ها و کسب تجربه‌ها، آن‌ها را تمرین دهد و دوره‌های تربیتی آسمانی به آن‌ها صلابت بخشد. روزه انگیزه‌ای برای این ارادۀ محکم و بیدار در امّت می‌باشد.

فهمیدن قرآن کریم و تطبیق و حمل آن بر موارد دیگر، به صبر احتیاج دارد. در غیر این صورت قرآن به تعلیمات فکری تجریدی تبدیل می‌شود و با روح آنچه در شب قدر حاصل شد و هدف آن، منافات پیدا می‌کند؛ زیرا قرآن همان زندگی است با همۀ افکار و اعمالی که در آن وجود دارد. یا اَیُّهَا الَّذینَ آمنُوا استَجیبُوا ِللهِ وَ لِلرَّسُولِ اِذا دَعاکُم لِما یُحییکُم: ای کسانی که ایمان آوردید، دعوت خدا و رسول را آن‌گاه که شما را به آنچه زنده‌تان می‌‌کند دعوت می‌نمایند، اجابت کنید.[۴] 

فریضۀ روزه هر سال تکرار می‌شود و این خاطرۀ مقدّس زنده را بار دیگر در احساس امّت برمی‌انگیزد. گویا شب‌های قدر در هر سال، منزلگاههای بین راه سالا‌نه‌ای است که بشریّت برای سال جدید، از آن‌ها توانش را توشه می‌گیرد، یعنی از چیزی که در آن، اراده و تصمیم زنده می‌گردد و او را به بزرگ‌ترین نعمت‌ها یاد‌آور می‌شود، و بر اوست که آنچه را سزاوار آن شب‌ها است به هدر ندهد و در مورد ثمرات و آثار آن، خود را به نادانی نزند؛ بلکه در گرد آن‌ها طواف کند و آن‌ها را به عنوان پرچم‌های جاویدان، بر فراز سر‌ها بیفرازد.

احساس‌ عمل صالح و توصیه به یکدیگر در مورد حقّ و صبر ـ در جوار ایمان ـ ا‌نسان را به استقبال از ماه نیکوی رمضان با فریضه‌ها و حادثه‌هایی که در آن است برمی‌انگیزد.