نصوص شریف، احساس فرد مسلمان را مهیّا می‌سازد و به انسان می‌فهماند که وقتی می‌خواهد به آستانۀ این ماه وارد شود، باید دارای بیشترین آمادگی برای ورود به دورۀ آموزشی‌ای باشد که در آن نحوۀ رشد بخشیدن به جنبۀ خالص انسانی زندگی‌اش را تجربه می‌کند.

این دوره با هاله‌ای از تقدّس و شکوه احاطه شده و در آن احکام استثنایی بسیاری وضع گردیده و برای آن مجموعه‌ای از برنامه‌ها و آموزش‌ها تهیّه دیده شده است.

کار با دعوت کریمانه‌ای ـ که بالاتر از آن دعوتی نیست ـ از جانب خدای تعالی، مالک هستی و فرمانروای آسمان‌ها و زمین و افاضه‌کنندۀ همۀ نعمت‌ها به همگان، آغاز می‌شود. دعوتی که متوجّه بندگان ضعیفی می‌شود که در برابر حقیقت بی‌کران، چیزی نیستند و این دعوت، شایستگی ورود به مهمانی‌ای را به آنان می‌بخشد که در آن، امداد‌های قدسی افزون و نعمت‌های سرشار بسیار است.

چه عالی است که انسان به شایستگی احساس کند که آفرینندۀ رحیمش او را به مهمانی کریمانۀ ویژه‌ای که بخصوص آن را به خویش منتسب ساخته است، دعوت می‌‌کند. گر‌چه همۀ موجودات در هر زمان و به‌هر معنی، در مهمانی و بر سر خوان نعمتش زندگی می‌کنند؛ لکن آن، مهمانی خاصّی است. چنان‌ که همۀ مکان‌ها از آن خدا است و لکن خدای تعالی بقعه‌های مقدّسی را برای تأکید بر اهمّیّت آنها، به خویش نسبت داده است. به همین نحو همۀ زمان‌ها از آن خداوند سبحان است ولکن ماه مبارک رمضان را به‌خصوص، به خویش منتسب ساخته است. پس ماه رمضان چنان که پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم می‌فرماید عبارت است از: (شَهرُاللهِ) وَ هُوَ عِندَاللهِ اَفضَلُ الشُّهُورِ وَ اَیّامُهُ اَفضَلُ الاَیّامِ وَ لَیالیهِ اَفضَلُ اللَّیالی و ساعاتُهُ اَفضَلُ السّاعاتِ: (ماه خدا) و آن در پیشگاه خدا بر‌ترین ماهها است و روز‌هایش برترین روز‌ها و شب‌هایش برترین شب‌ها و ساعاتش برترین ساعات است.[۱]

بر همین منوال می‌گوییم همۀ کار‌ها، بویژه آن‌چه شرعاً بدان امر شده است، به‌خصوص اعمال عبادی، از آن خدای تعالی می‌باشد و پاداش آنها، تنها از سوی خداست و نه دیگری؛ لکن می‌بینیم که حدیث قدسی می‌فرماید: اَلصَّومُ لی وَ اَنَا اَجزی بِهِ: روزه از آن من است و من به آن پاداش می‌دهم.[۲]

این برای پدیدار ساختن عنایت خاص الهی به چنین زمان‌ها و مکان‌ها و چنین اعمال عبادی، از رهگذر ویژگی‌های خاصّی که این عنایت خاص را تأکید می‌کنند، می‌باشد و اهمّیّت و احترام ویژه‌ای را در جهت جاودانگی بخشیدن فرد مسلمان به این لحظات مقدّس تثبیت می‌‌نماید. اشارات، ثمرات را فزونی می‌بخشند آنگاه که فرمان روزه و به شایستگی استقبال نمودن از ماه روزه، متوجّه همۀ مردم، می‌شود. اَیُّهَا النّاسُ، قَد اَقبَلَ اِلَیکُم شَهرُاللهِ: ای مردم ماه خدا به شما روی آورد.

پس با دل‌های سرشار ‌از امید بدان روی آورید تا در آن از اَهلِ کَرامَةِ اللهِ: شایستگان تکریم الهی باشید. با آگاهی به کرامت الهی، وجود انسان مسلمان از بهترین احساس‌ها سرشار می‌شود.

و آن‌گاه که این امّت پی می‌برد که فریضۀ بزرگی را به‌جا می‌آورد و به دوره‌ای وارد می‌شود که همۀ امّت‌های مؤمن قبل از او وارد شده‌اند، تصمیم‌ها را محکم می‌سازد و پایه‌های عمل را استوار می‌کند.

کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِن قَبلِکُم: روزه، همان‌گونه که بر پیشینیانتان واجب شد، بر شما واجب گردید.[۳]

در نتیجه، این امّت حلقه‌ای نورانی از حلقه‌هایی است که هدف واحد در حرکت واحد در مسیر کمال، آن‌ها را عمیقاً به یکدیگر پیوند داده و عنایت الهی آن‌ها را مورد نظر قرار می‌دهد و توفیقات الهی آن‌ها را تحکیم می‌بخشد و با نظر لطفش آن‌ها را یاری می‌کند و با احکام بلندش آن‌ها را هدایت می‌کند.

به‌وسیلۀ تمامی این احساس‌ها، جامعۀ بشریّت به آستانۀ ماه مبارک نزدیک می‌شود و در مخیّله‌اش تصاویر پیوسته نوینی ترسیم می‌گردد و در جهانی از رحمت و برکت شناور شده و صحنۀ پیشارویش روشن می‌شود. آن جا، در آستانۀ ورود، از پاکی سرشار می‌شود و موهبت‌ها به صورت ملائکۀ پاک و نیکی مجسّم می‌گردند که با همۀ پاکیشان برای استقبال از انسانهایی که به ندای الهی لبّیک می‌گویند، ایستاده‌اند و آن‌جا، در بالا‌ها، بشارت دهندۀ رحمت عظیمی قرار دارد که بشارت می‌دهد اَبوابُ الجَنانِ مُفَتَّحَةٌ: در‌های بهشت باز است. و به سالک اشاره می‌کند که در راهت حرکت کن. اشتیاق، به عنوان توشۀ راه رضای الهی، سرشار می‌گردد، اِنَّ اَبوابَ النّیرانِ مُغَلَّقَةٌ: در‌های دوزخ قفل شده‌اند. و الشَّیاطینُ مَغلوُلَةٌ: شیطان‌ها به زنجیر کشیده شده‌اند. و خداوند بین شیاطین و بشر، به‌اندازۀ مشرق ‌تا مغرب دوری انداخته و چهرۀ شیاطین سیاه گردیده است.[۴] که این حاکی از آن است که اهداف شریرۀ شیاطین بر صخرۀ حقیقت در هم می‌شکند واهداف و طرفند‌های شیاطین، اراده‌ای را که بشریّت بر اساس آن پرورش می‌یابد، محکم می‌سازد. بنابراین هنگامی که روزه در این امّت زنده می‌شود، شیطان می‌میرد.

این‌گونه امّت به حرکت آگاهانه‌اش دست می‌یابد. آن‌گاه خیر نازل می‌شود و ملائکه حلقه می‌زنند و چهرۀ آن‌ها را مرحبا‌گویان و تکریم‌کنان مسح می‌کنند و در قلوب آن‌ها بشارت کریمانۀ عفو را می‌رویانند. دوره در جوّی از خشوع آغاز می‌شود، خشوعی که زاییدۀ ایمان است، نه خشوعی که از خواریِ در نزد کیفر ایجاد می‌شود. و سرآغازی می‌شود برای این‌که ماه پرفضیلت به لطف پروردگار رحیم و ودود بر بشریّت سایه اندازد. ماهی که لحظات بلند آن با اهداف بلندش همراه است.

احساس‌ها آرام آرام شدّت می‌یابد تا در شب قدر التهاب پیدا می‌کند و آن‌جا عنان خیال رها می‌شود تا لحظات اندک آن را که با هزار شب معادل است تصوّر نماید و این بدان خاطر است که به بشریّت آگاهی ببخشد که زندگی در سایۀ خدا، از هر زندگی دیگری که فاقد آن شرافت باشد، هر‌چند هم که آن زندگی بزرگ باشد، بهتر و پرشکوهتر است.

بعد از این، نعمت‌ها پی ‌در‌پی در طول ماه رمضان نازل می‌گردد. انسان همچون سایر موجودات زنده، بی‌آن ‌که در اکثر اوقات متوجّه باشد، به‌صورت منظّمی تنفّس می‌کند، ولکن موهبت الهی، این نفس‌ها را برای او تسبیح و تنزیه می‌کنند!! و چه زیبا است که انسان با همۀ آنچه دارد، به موجودی متحوّل می‌گردد که نَفَسش و حواسّش خدای تعالی را تسبیح می‌کند، همان‌گونه که عقلش و فطرتش او را تسبیح می‌نماید. و در این تسبیح و تنزیه، روزه اهداف مورد نظرش را عملی می‌سازد.

جهان هستی در خواب از انسان پنهان می‌شود و شخص آن را حس نمی‌کند، ولکن رحمت و لطف الهی خواب را به عبادت و برپا داشتن آنچه مقتضای بندگی خدای تعالی است تبدیل می‌کند!! و عبادت هم تکامل و ثواب را به دنبال می‌آورد.

انسان در اوقات دیگر نیز عمل می‌کند؛ لکن بین دو حالت قرار دارد، از یک سو آرزوی قبول شدن و از سوی دیگر ترس مردود شدن اعمالش؛ لکن در ماه رمضان کفّۀ امید به قبول شدن اعمالش، به مقتضای وعدۀ خدای تعالی به قبول شدن اعمال در این ماه، سنگین‌تر می‌شود و این برای اعمال بندگان برکتی واقعی است.

انسان در غیر ماه مبارک در‌جاهای بسیاری دعا می‌کند؛ امّا اینکه تا چه میزان شرائط استجابت تحقّق یافته است را نمی‌داند؛ بلکه قبول نشدن دعا در نزد او احتمالش بیشتر است؛ زیرا خودش را می‌شناسد و به نفسش و نقائص آن بصیر‌تر است. امّا آن‌جا ـ در ماه نیکوی رمضان ـ به هنگام دعا، توشۀ وعدۀ خاصّ الهی را همراه دارد مبنی بر این‌که در صورتی که صدق نیّت و پاکی قلب وجود داشته باشد، جز نقائص اساسی که د‌عا را فاقد روح ساخته و عمل را به پوستۀ تو خالی‌ای دور از آنچه منظور از آن است تبدیل می‌کند، دیگر نقائص را خداوند جبران می‌نماید. [۵]

در آستانۀ به‌جا آوردن نماز در ماه مبارک رمضان، تمامی این احساس‌ها تشدید می‌شوند.[۶] اگر انسان سعی کند از نظر طهارت و پاکی و عفّت مثل ملائکه باشد، خودش ملائکه را، در حالی که از کار ‌او در شگفتند و برای توفیقش دعا می‌کنند، می‌بیند. در نتیجه از سرور و غبطه سرشار می‌شود و تلاش می‌کند که در سطح لایق این کرامت کمیاب الهی باشد و در این جا هدف روزه تحقّق می‌یابد.[۷]

در اثر خود‌داری روزه‌دار از غذا، در دهان حالتی پدید می‌آید که بوی ناخوشایندی دارد ولکن این بو را خدای تعالی خوشبوتر از بوی مشک می‌داند.[۸]

تا این‌که ساعت افطار فرا می‌رسد، جایی که اذن مقدّس الهی به پایان دادن به مرحله‌ای از مراحل دورۀ تربیتی بزرگ صادر می‌شود تا روح‌های روزه‌داران به ندای قدسی پرشکوهی که مختصّ روزه‌دار دردمند می‌باشد ما اَطیَبَ ریحُکَ وَ رَوحُکَ: چه نیکو است بوی تو و نسیم تو،[۹] اطلاع می‌یابد و قلب‌ها ساکت شده، به شهادت‌خواهی کریمانه گوش می‌سپارند: یا مَلائِکَتی اِشهَدُوا اَنّی قَد غَفَرتُ لَهُ: ای ملائکۀ من، شاهد باشید که من او را آمرزیدم.[۱۰]

روزه‌داران شب‌های ‌ماه مبارک رمضان را با همۀ جلال و نورش تا سحر زنده می‌دارند تا این که کار آماده شدن برای مرحلۀ بعدی، با خوردن سحری آغاز می‌شود و همچنین در هنگام سحر، رحمت خدای تعالی بر آنان سایه می‌اندازد و در زمانی که قلب‌ها را به‌ هنگام استغفارشان، درود خدا و ملائکه‌اش در بر می‌گیرد، قلب‌ها صدای زیبا و مقدّسی را می‌شنود.

عالم هستی هر شب به آزاد شدگان از آتش، که هر شب دو برابر شب قبل می‌شود، تا اینکه در شب عید به بالاترین حدّش می‌رسد، پرتو می‌افکند.