در آنچه گذشت نقش مهمی را که عبادات به منزلۀ کلّ واحدی در زندگی انسان ایفا می‌کنند، و خود حاکی از وجود نیاز ثابتی در حرکت تکاملی انسان است، شناختیم.

از سوی دیگر، وقتی جزئیّاتی را که هویّت هر عبادت، به‌وسیلۀ آن‌ها مشخّص می‌شود، با درس و تحلیل بیاموزیم، تا حدود زیادی می‌توانیم در پرتو پیشرفت علم جدید، حکمت‌ها و اسراری را که احکام اسلام در زمینۀ عبادات، حاکی از آنهاست و علم جدید می‌تواند از آن‌ها پرده بردارد، بشناسیم.

این تطابق عالی بین دستاورد‌های علم جدید و بسیاری از جزئیّات شریعت و احکام و آدابی که شرع مقرّر داشته است، پشتیبان روشنی برای موضع شریعت و تأکید راسخی بر این‌که الهی است می‌باشد.

علی‌رغم این نکته، در حالت‌های زیادی با نکات غیبی‌ای در عبادات یا جزئیّات آن مواجه می‌شویم، که فرد عبادت کننده ممکن نیست سرّش را درک کند و آن را به‌صورت محسوسی تفسیر نماید. چرا نماز مغرب سه رکعت شد و نماز ظهر بیشتر از آن؟ چرا هر رکعت شامل یک رکوع و نه دو رکوع و شامل دو سجده و نه یک سجده شد؟ و سؤال‌های دیگری از این قبیل که ممکن است مطرح شود. این جنبه از عبادات را ‌که تفسیرش ممکن نیست، جنبۀ غیبی عبادات می‌نامیم. در بیشتر عباداتی که شریعت مقرّر داشته ‌است، به‌ نحوی این جنبه را می‌یابیم؛ لذا می‌شود غیبی بودن را، به معنایی که ذکر کردیم، پدیدۀ عامّی در عبادات و از ویژگی‌های مشترک آن‌ها شمرد.

این غیبی بودن، با عبادات و نقش مشخّص آنها، به‌طور ارگانیک در ارتباط است. بدین سبب که نقش عبادات همان‌گونه که قبلاً شناختیم، تأکید ایمان و ارتباط با مطلق و رسوخ عملی آن است، و هر‌چه عنصر انقیاد و تسلیم، در عبادت بزرگتر باشد، اثرش در عمق بخشیدن به رابطۀ بین عبادت کننده و پروردگارش قوی‌تر است. وقتی عملی که عبادت کننده انجام می‌دهد با همۀ ابعادش قابل فهم، و حکمت و منفعت و مصلحت آن در همۀ اجزائش واضح باشد، عنصر تسلیم و انقیاد در آن ضعیف می‌گردد و انگیزه‌های مصلحت و منفعت بر آن غالب می‌شود. هر عمل سود‌مندی به میزانی که عبادت کننده، آن را انجام می‌دهد تا به‌وسیلۀ آن سود ببرد و از آثارش استفاده کند، عبادت خدا شمرده نمی‌شود.

همان‌ گونه که روح اطاعت و مراعات سلسله مراتب در وجود رزمنده، در خلال آموزش نظامی، به‌وسیلۀ دستور دادن به او و مکلّف ساختنش به این‌که تعبّداً و بدون بحث، آن را اطاعت نماید، رشد می‌کند و راسخ می‌گردد، همان ‌طور هم آگاهی انسانِ عبادت کننده به ارتباط با پروردگارش، به‌وسیلۀ مکلّف ساختنش به این‌که این عبادت‌ها را با جنبه‌های غیبی آن‌ها با انقیاد و تسلیم انجام دهد، رشد یافته و راسخ می‌گردد.

پس انقیاد و تسلیم، مقرّر داشتن جنبۀ غیبی را می‌طلبد و پرداختن به سؤال از جنبۀ غیبی عبادت و مطالبۀ تفسیر آن و مشخّص نمودن مصلحت موجود در آن، به معنای تهی ساختن عبادت از حقیقتش، یعنی تعبیر عملی‌ای از تسلیم و انقیاد، و سنجیدن آن با معیار‌های مصلحت و منفعت، مثل هر عمل دیگر، می‌باشد.

مشاهده می‌کنیم که در عباداتی که مصلحت اجتماعی بزرگی را در تعارض با مصلحت شخصی انسان عبادت کننده تحقّق می‌بخشند، تقریباً اثری از این غیبی بودن وجود ندارد. همچون جهاد که مصلحت بزرگ اجتماعی را در تعارض با میل شدید انسان مجاهد به زندگی و خونش تحقّق می‌بخشد و همچون زکات که مصلحت اجتماعی بزرگی را در تعارض با تمایل شدید انسان زکات دهنده به مال و ثروتش تحقّق می‌بخشد. عمل جهاد تماماً برای مجاهد قابل فهم و عمل زکات برای زکات دهنده کاملاً قابل درک است؛ ولی در عین حال، جهاد و زکات چیزی از عنصر تسلیم و انقیاد را فاقد نیست؛ زیرا سختی ایثار جان و مال، همان چیزی است که عمل شخصی را که عبادتی را انجام می‌دهد که در آن جان و مالش را ایثار می‌کند، در درجۀ بسیار بالایی از انقیاد و تسلیم قرار می‌دهد. علاوه بر این، از جهاد و زکات و عبادات مشابه آن دو، جنبۀ تربیتی فرد منظور نبوده، بلکه تحقّق مصالح اجتماعی‌ای که آن عبادات متکفّل آن می‌باشد، از آن‌ها در نظر بوده است. به همین خاطر مشاهده می‌کنیم غیبی بودن، در ‌عباداتی که جنبۀ تربیتی فرد در آن‌ها غلبه دارد، همچون نماز و روزه، بیشتر بارز است.

بدین‌سان خلاصه می‌کنیم، که غیبی بودن در عبادت، با نقش تربیتی در استحکام پیوند و ارتباط ‌فرد با پروردگارش و رسوخ بخشیدن به اتّصال او با مطلقش، ارتباط محکمی دارد.