۱/ سالک در آغاز راه سلوک باید خود را از طلب‌ها و بدهى‌ها فارغ کند. کسانى را که حقّى بر آنها دارد ببخشد و حلال کند و براى آنها طلب مغفرت نماید. کسانى را هم که بر او حقّى دارند، حقّشان را ادا و آنها را از خود راضى کند و آنچه را از توانش خارج باشد، از خدا درخواست کند که از جانب او حقّشان را ادا و آنها را از وى راضى کند. بدین وسیله سالک فراغت پیدا مى‌کند و مى‌تواند با دل جمع و خاطر مجموع، دست به کار شود.

۲/ در عرصه‌ى عمل، همان‌طور که همه‌ى خلق در پى مقاصد مادّى یا معنویشان، با تمام توان در تلاش و تقلّایند، سالک نیز که طالب نیل به مقصود خویش است، باید با تمام توان به میدان عمل بیاید و دست به تلاش بزند و از بى‌حالى و سستى و هدر دادن فرصت با لفّاظى‌هاى عارف‌مسلکانه، به‌شدّت بپرهیزد.

اگر مرد کارى، درِ دوست باز است         وگر قصّه‌جویى، حکایت دراز است

۳/ محرّک سالک در عرصه‌ى عمل باید اراده و خواست درونى خودش باشد، تا بى‌نیاز به تحریک دیگران، براساس انگیزه و ملکه‌ى درونى، در هوشیارى و حتّى در حال عدم توجّه، اعمالى که رشددهنده است از او سر بزند.

۴/ سالک باید توجّه داشته باشد هر لحظه ممکن است مرگ فرا رسد، لذا از یک سو فرصت
موجود را نباید از دست دهد و کار تزکیه را به آینده‌اى که هیچ تضمینى براى وجود آن نیست محوّل نکند، از سوى دیگر، در هر تصمیم یا عمل که بدان مبادرت مى‌ورزد، باید احتمال دهد آخرین تصمیم یا عمل زندگى او باشد، و در نتیجه، سعى کند بى عیب و نقص و بهترین تصمیم یا عمل همه‌ى عمرش باشد. چنانکه به‌عنوان مثال، امام صادق علیه السلام مى‌فرمایند: اِذا صَلَّیتَ صَلاةَ فَریضَةٍ فَصَلِّها لِوَقتِها صَلاةَ مُوَدِّعٍ یَخافُ اَن لا یَعُودَ اَبدآ: هنگامى که نماز مى‌گزارى، آن را در وقت خاصّ آن و همچون نماز شخصى که آخرین نماز عمرش را مى‌خواند و مى‌ترسد هرگز فرصتى براى تکرار آن نداشته باشد، به‌جا آور.[۱]

البتّه از جهت دیگر نیز، براى اینکه کارهایش از سرِ عادت و به‌صورت تکرارى و بى‌روح و بى‌محتوا انجام نشود، در هر تصمیم یا اقدام، باید به‌گونه‌اى رفتار کند که گویا پس از بررسى و دقّت، براى نخستین بار است که به اتّخاذ چنان تصمیم یا انجام چنان عملى دست مى‌زند و در نتیجه، هر بار با عزمى نو، به آن تصمیم یا عمل مبادرت ورزد.

۵/ نکته‌ى دیگر اینکه در عین سرعت و سبقت در نیکى‌ها براى رسیدن به کمال و نیل به مقصود، سالک نباید عجله و شتابزدگى داشته باشد و از یک سو با شتابزدگى، اعمال را بى‌دقّت و بى‌روح انجام دهد، و از سوى دیگر، پیش از طىّ زمان لازم براى نیل به نتیجه، چشم به راه آن باشد و به دلیل عدم حصول آن، دچار یأس و دلسردى شود. پیامبر اکرم۹ مى‌فرمایند : اَلاَناةُ مِنَ اللهِ وَ العَجَلَةُ مِنَ الشَّیطانِ: درنگ، از خداست و شتابزدگى، از شیطان است.[۲]

۶/ سالک نباید هیچ عمل نیکى را به گمان کوچک بودن آن ترک کند و از دست دهد؛ زیرا کار اگر براى خدا باشد و با نیّت خالص و صادقانه انجام شود، کوچکش هم بزرگ است. به تعبیر دیگر عظمت و ارزشمندى عمل ناشى از ظاهر آن نیست؛ بلکه بسته به‌میزان معرفت، محبّت و خلوص نیّتى است که انگیزاننده‌ى شخص بر انجام آن بوده است.

۷/ چون زمان و توان عبد محدود است و در زمان واحد هم امکان انجام همه‌ى کارهاى خوب توسّط یک نفر وجود ندارد، سالک باید در هر زمان به عمل خیرى که خداوند زمینه و امکان انجام آن
را براى او فراهم ساخته است مشغول شود و همزمان، با نیّت و رضامندى و شوق به انجام کارهاى خیر دیگر که انجام آنها قابل تصوّر است و در اقصى نقاط عالم، دیگران به آنها مشغولند، در بهره‌مندى از ثواب و سازندگى آن اعمال، با انجام‌دهندگان آنها شریک شود؛ زیرا رضایت و اشتیاق به هر کار، شخص را در آن سهیم مى‌کند. امیرالمؤمنین علیه السلام مى‌فرمایند : اَلرّاضى بِفِعلِ قَومٍ کَالدّاخِلِ فِیهِ مَعَهُم: کسى که به عمل گروهى راضى باشد، همچون کسى است که در انجام آن همراه ایشان است.[۳] پس بیش از آنچه سالک با اعمال خود رشد مى‌کند، مى‌تواند با نیّت خود پیشرفت کند؛ لذا  

پیامبر اکرم۹ مى‌فرمایند : نِیَّةُ المُؤمِنِ خَیرٌ مِن عَمَلِهِ: نیّت مؤمن از عملش بهتر است.[۴]

۸/ در مورد کارهاى بد و ناروا نیز سالک باید اساسآ از آنها صرف نظر و چشم‌پوشى کند و دل بِبُرد. امیرالمؤمنین علیه السلام در توصیف متّقین مى‌فرمایند : غَضُّوا اَبصَارَهُم عَمَّا حَرَّمَ اللهُ عَلَیهِم: از آنچه خدا بر آنها حرام کرده است چشم پوشیده‌اند و صرف نظر کرده‌اند.[۵] بنابراین سالک باید محبّت دنیا را  

که سرچشمه‌ى همه‌ى بدى‌هاست، و میل به کارهاى بد را که از پیامدهاى محبّت دنیاست، کُلاًّ از دل بیرون کند و رغبتى و نظرى به سوى آنها نداشته باشد و این امرى است فراتر از ترک دنیا و اعمال بد، در عین رغبت به آن.

۹/ در عرصه‌ى تزکیه و سلوک، تنها از عنایت الهى کار بر مى‌آید و بس. سعى و مجاهدت سالک صرفآ دعا و ابراز نیازى به زبان عمل به محضر پروردگار و زمینه‌ساز جلب عنایت الهى است. اجر سعى و مجاهدت تمام‌عیار و خالصانه‌ى سالک در انجام وظایف بندگى و طاعت و عبادت حضرت حق، رهایى از حجاب فعل و توانایى خود، از طریق یأس از اثربخشى تقلّاهاى خویش در تزکیه و سلوک، و درک و وجدان اضطرار خود در این وادى است. با رهایى سالک از این حجاب، عنایت الهى شامل حال و دستگیر او مى‌شود و او را به مقصد مى‌رساند. این امر مصداق بارزى براى این کلام الهى است که مى‌فرماید: اَمَّن یُجیبُ المُضطَرَّ اِذا دَعاهُ وَ یَکشِفُ السُّوءَ وَ یَجعَلُکُم خُلَفاءَ الاَرضِ : یا کیست هنگامى که شخص مضطرّ و درمانده او را مى‌خواند، وى را اجابت مى‌کند و رنج و ناراحتى را برطرف مى‌سازد و شما را خلیفه‌هاى روى زمین مى‌کند؟[۶]