طبع عالم کثرت غفلت‌زایى است و جریان زندگى مادّى به‌طور مستمر غبار غفلت را بر دل انسان مى‌نشاند. اهل طبیعت در عالم خاک به منزله‌ى کودکانى‌اند که در زمینى خاکى مشغول خاک‌بازى مى‌باشند و در اثر بازى با خاک، فضاى اطرافشان پر از گرد و غبار شده است. در نتیجه، نه تنها دائمآ بر لباس‌هاى خودشان گرد و غبار مى‌نشیند، که بر لباس کسانى که خاک‌بازى نمى‌کنند، امّا در آنجا حضور و رفت و آمد دارند نیز پیوسته گرد و غبار مى‌نشیند. گرد و غبار غفلت و معصیت که توسّط کسانى که به دنیا مشغولند در فضاى عالم برپاست، نه تنها بر دل و روح خود آنها مى‌نشیند، بلکه خواه ناخواه، دامن‌گیر کسانى که به این بازى مشغول نیستند، ولى ناگزیر در بین اهل دنیا و طبیعت زندگى مى‌کنند، نیز مى‌شود. لذا اگر شخص بخواهد از خطر غفلت و خدافراموشى مصون بماند، باید همان‌طور که پیوسته این غبار بر دل و جانش مى‌نشیند، دائماً دل و جان خویش را غبارروبى کند، در غیر این صورت غبارها بر روى هم انباشته مى‌شوند و لایه‌ى ضخیمى را تشکیل مى‌دهند که دل زیر آنها خفه مى‌شود و شخص به دلمردگى و خدا فراموشى مبتلا مى‌گردد. غبارروبى دل، همان استغفار و تذکّر و یادآورى‌هاى پیوسته‌ایست که شخص براى مصونیّت از غفلت، بدان مى‌پردازد.

همان‌گونه که کعبه و حرم‌هاى اهل‌بیت علیهم السلام را خادمان، پیوسته غبارروبى و تمیز مى‌کنند، قلب را که حرم حقیقى خدا و اهل‌بیت علیهم السلام است نیز باید پیوسته غبارروبى و تمیز کرد. امام صادق علیه السلام مى‌فرمایند: اَلقَلبُ حَرَمُ اللهِ: قلب حرم خداست،[۱] و از ائمّه علیهم السلام در قالب عبارات مختلف روایت  

شده است که: قبر ما در دل‌هاى اهل ولایت ماست.[۲]

قرآن کریم در مورد کسانى که در قیامت از دیدار پروردگارشان محروم و محجوبند، مى‌فرماید : کَلّا بَل رَانَ عَلى قُلُوبِهِم ما کانُوا یَکسِبُونَ: چنین نیست، بلکه دستاورد اعمالشان بر دل‌هایشان زنگار
شده است.[۳]

پیامبر اکرم۹ نیز، که به ضرورت ایفاى رسالت و زندگى در این عالم، ناگزیر غبار توجّه به عالم کثرت بر قلب شریفشان مى‌نشست، مى‌فرمایند: اِنَّهُ لَیُغانُ عَلى قَلبى وَ اِنّى َلاَستَغفِرُ اللهَ فى کُلِّ یَومٍ سَبعینَ مَرَّةً: دلم را غبار دربر مى‌گیرد و از این روى هر روز هفتاد بار از خدا طلب مغفرت مى‌کنم.[۴]

اسلام براى احیا و طراوت بخشیدن به یاد خدا در وجود انسان و زدودن غبار غفلت و فراموشى، تمهیدات گوناگونى اندیشیده است که مهمترین آنها عبارتند از:

۱/ نماز : قرآن کریم هدف اصلى از نماز را احیاى یاد خدا در وجود شخص نمازگزار دانسته و مى‌فرماید: اَقِمِ الصَّلوةَ لِذِکرى: براى یاد من نماز را به‌پا دار.[۵] در این راستا نمازهاى گوناگونى در  

شرع مقدّس اسلام مقرّر شده است. نمازهاى واجب، همچون نمازهاى پنجگانه، که در طول روز توزیع شده‌اند و از آغاز صبح تا شب‌هنگام را دربر گرفته‌اند، نماز آیات، نماز طواف کعبه، نماز میّت و نمازهاى مستحب، مانند نوافل، که در جوار نمازهاى پنجگانه به‌جا آورده مى‌شود و نماز شب، و نمازهاى مستحبّ بسیار دیگر که به مناسبت ساعات شبانه‌روز و روزهاى هفته و ماه و یا به مناسبت ایّام خاص مقرّر شده است و همه مکمّل یادآورى‌هاى نمازهاى واجبند.

۲/ دعا : با توجّه به اینکه اوّلا با شناختى که از خدا داریم، محال است چیزى به مصلحت عبدى باشد و خدا آن را از او دریغ کرده باشد و لذا آنچه به عبد داده نشده، به این دلیل است که داشتن آن به سود و مصلحت او نبوده است؛ ثانیآ عبد با علم محدود و عقل کوچک و کودکانه‌ى بشرى خود، اغلب چیزهایى را آرزو و هوس مى‌کند و در دعا از خدا درخواست مى‌نماید که به مصلحت او نیست؛ مى‌توان دریافت که در مقرّر شدن دعا و تأکید و تحریض فراوان قرآن و معصومین علیهم السلام به آن، هدفى بزرگ‌تر از نیل عبد به خواسته‌ها و آرزوهایش در نظر بوده است و آن، چیزى نیست جز کشاندن و جذب کردن عبد به سوى یاد خدا و ارتباط قلبى با پروردگار براى نیل او به قرب الهى و کمالات و ثمرات ناشى از یاد خدا. امام صادق علیه السلام مى‌فرمایند: عَلَیکُم بِالدُّعاءِ فَاِنَّکُم لا تَتَقَرَّبُونَ اِلَى اللهِ بِمِثلِهِ: بر شما باد به دعا کردن که همانا به‌وسیله‌ى چیزى به مانند آن به قرب الهى نایل نمى‌شوید.[۶]

گستردگى و تعدّد ادعیه‌اى که در قرآن کریم و متون روایى براى تمامى لحظات و حالات انسان توصیه شده است، تمهیدى است که اسلام براى همواره به یاد خدا نگاهداشتن عبد اندیشیده است.[۷]

۳/ اوراد و اذکار : تأکیدات فراوانى که از معصومین علیهم السلام بر گفتن اوراد و اذکار رسیده است و مقرّر شدن ثواب‌هاى بسیار براى آنها نیز تمهید دیگرى است که اسلام براى زدودن غبار غفلت و طراوت بخشیدن به یاد خدا در وجود انسان، اندیشیده است؛ زیرا بردن نام شخصى و به زبان جارى ساختن اوصاف و کمالات او، راهى است براى به خاطر آوردن و معطوف شدن توجّه به او.