همان‌طور که گفته شد، مؤمن باید با دو چشم بنگرد و همزمان به رحمت و غضب الهى که از آثار جمال و جلال پروردگارند، توجّه داشته باشد و در نتیجه، توأمان از خوف و رجا برخوردار باشد. خوف و رجا دو نیروى پیش‌برنده‌ى سالک در طریق کمال و مکمّل یکدیگرند. رجا از جلو جذب مى‌کند و خوف از پشت سر مى‌راند. در سلوک الى الله، عبور از عقبات و حُجُب که دشوار است، به مدد رجا، و غلبه بر شهوات که بازدارنده و فریبنده است، به مدد خوف امکان‌پذیر است و بى‌بهره از این دو، سلوک ناممکن است.

یأس و ناامیدى نسبت به سودمند واقع شدن مراعات ادب از یک سو و امن و جرأت نسبت به متحمّل شدن تبعات عدم مراعات ادب از سوى دیگر، هر دو سبب بى‌ادبى است. خوف و رجا، ضدّ یأس و امن و برطرف‌کننده‌ى آن دو مى‌باشند، لذا ادب میوه‌ى خوف و رجا و ثمره‌ى وجود هر دوى آنها در شخص است.

لازمه‌ى تربیت، نگاه داشتن فرد تحت تربیت در حالت خوف و رجا، ضمن مقدّم داشتن رجا بر خوف است. هر یک از این دو به‌تنهایى، سبب ترک اطاعت و زمینه‌ساز بروز سرکشى و نافرمانى مى‌شود. مقرّر شدن پاداش و کیفرهاى دنیوى و اخروى در دین و باز کردن در توبه و شفاعت، ضمن قطعى نبودن پذیرفته شدن آنها، تمهیدى است از جانب خداوند براى تربیت انسان‌ها.

عبادتى که صرفاً از سر حب انجام شود، عبد محب را در معرض این خطر قرار مى‌دهد که خود را براى محبوب لوس کند، از او متوقّع شود، بر او منّت نهد و به جاى نیاز، براى او ناز کند (بطر و ادلال) عبادتى که صرفاً از سر خوف انجام شود، عبد خائف را در معرض خطر یأس و بریدن از وحشت قرار مى‌دهد. عبادتى که توأمان از سر حبّ و خوف انجام شود، عبادت مطلوب و شایسته است.

بنابراین همان‌گونه که گفته شد، خوف و رجا لازم و ملزوم هم و مکمّل یکدیگرند.