رجا یعنى سرور و نشاط قلب انسان به خاطر انتظار آنچه مورد علاقه و مطلوب اوست، در شرایطى که اکثر اسباب وقوع آن چیز فراهم بوده یا خود وى آن را فراهم آورده است و براى رفع موانع و مفسدات و فراهم شدن اسبابى که در اختیار و توان او نیست، به خدا چشم امید دارد.

خوف یعنى تألّم و سوزش قلب انسان به سبب امر ناخوشایندى که احتمال دارد در آینده براى او پیش بیاید.

لازمه‌ى شعور و ادراک، محبّت و علاقه به آنچه لذّت‌بخش است و نفرت و بغض به آنچه دردآور است مى‌باشد. موجود ذى شعور و داراى ادراک، تا زمانى که به آنچه دوست دارد نرسیده است و به رسیدن به آن امید دارد، به امید و حالت خوش احتمال وصلى که در اوست، رجا گفته مى‌شود. اگر به آنچه دوست دارد رسیده است و احتمال زوال و فراق آن یا احتمال پیشامد مکروه و مبغوضى را بدهد، از این احتمال، حالت ناخوشایندى به او دست مى‌دهد که به آن خوف گفته مى‌شود.

پدید آمدن حالت خوف و رجا به سه چیز وابسته است. نخست اینکه آنچه شخص از آن خوف یا به آن رجا دارد، اهمّیّت داشته باشد. دوم اینکه شخص به اهمّیّت آن واقف و قائل باشد. سوم اینکه وصول و حصول آن را نزدیک بداند.

شدّت و ضعف خوف و رجا نیز تابع همین سه امر است. نخست اینکه امر مورد علاقه یا کراهت تا چه میزان مطلوب و خواستنى یا مکروه و نفرت‌انگیز باشد. دوم اینکه شخص تا چه حد به مطلوبیّت یا مکروهیّت آن پى‌برده باشد. زیرا تفاوت در معرفت و شناخت، منشأ تفاوت در محبّت و میل و کراهت و بغض به آنچه شخص در انتظار آن است و احتمال وقوع آن را مى‌دهد مى‌باشد و خوف و رجا تابع میزان محبّت و میل و کراهت و بغض است. سوم اینکه شخص تا چه میزان امر مورد علاقه یا کراهت را نقد و نزدیک و یا نسیه و دور از دسترس تلقّى کند.