لازمه‌ى رشد و بالا رفتن مرتبه‌ى کمال هر شخص این است که آنچه در مرتبه‌ى قبل انجام داده است، به نظرش ناقص و ناکافى بیاید و به سبب آن شرمنده و خجل باشد و در مقام پوزش و عذرخواهى برآید. بنابراین هرکس در هر مرتبه‌اى که قرار دارد، وقتى به آنچه در مراحل قبل انجام داده است، توجّه و نگاه مى‌کند، در پیشگاه خداوند احساس شرمندگى مى‌نماید و در صدد عذرخواهى و توبه برمى‌آید، لذا از کوچک‌ترین تا بلندمرتبه‌ترین و کامل‌ترین انسان‌ها، همگى نیازمند به توبه‌اند. امّا آنچه در هر مرتبه در شخص احساس شرمندگى و ندامت و طلب پوزش پدید مى‌آورد، با مراتب دیگر متفاوت است.

یکى از ارتکاب معصیت و ترک طاعت، دیگرى از کوچک، اندک و کم‌اهمّیّت شمردن گناهان خود، سومى از بزرگ شمردن طاعات و عبادات خود، چهارمى از سستى و کوتاهى خویش در ترک مکروهات و انجام مستحبّات، پنجمى از هدر دادن عمر در اثر اشتغال بیش از حدّ ضرورت به مباحات و لذّت‌هاى حلال ظاهرى، ششمى از کوتاهى و ناتوانى خود در معرفت، شکر و عبادت حضرت حق، هفتمى از اینکه در طاعات و عباداتش در پى نجات از دوزخ و دستیابى به بهشت بوده‌است، هشتمى به دلیل اینکه هنوز آن‌گونه نشده که هم‌سلیقه‌ى خدا باشد و هر آنچه را خدا مى‌پسندد بپسندد و آرزو کند، نهمى از اینکه چرا چنان مستغرق و محو و مبهوت جمال الهى نیست که خود و هرچه جز اوست را نبیند و وجودشان را احساس نکند و دهمى از ...، شرمنده، نادم، عذرخواه و تائب است. مواردى که به‌عنوان نمونه ذکر شد، مصداق این فرموده‌ى منسوب به پیامبر اکرم۹ است که: حَسَناتُ الاَبرارِ سَیِّئاتُ المُقَرَّبینَ: آنچه براى نیکان، حسنه به‌شمار مى‌آید، براى مقرّبان در حکم سیّئه است.[۱]

توجّه به مطلب فوق، حقیقت نیازمندى همگان به توبه را، در هر مرتبه‌اى از مراتب کمال که باشند، آشکار مى‌کند. به همین دلیل قرآن کریم تمامى مؤمنان را، از کوچک‌ترین و گناهکارترین فرد، تا شخص پیامبر اکرم۹ که در بالاترین مرتبه‌ى ایمان و کمال قرار دارند، به توبه کردن فراخوانده و فرموده است: تُوبوا اِلىَ اللهِ جَمیعآ اَیُّهَا المُؤمِنونَ لَعَلَّکُم تُفلِحونَ: اى مؤمنان! همگى در پیشگاه الهى توبه کنید، باشد که رستگار شوید.[۲]