. خداگرا بودن: گروه‌هاى متنوّعى در پرداختن به دین، در پى مقاصد دنیوى مى‌باشند. منافقان که در باطن کافر و دشمن دینند و به دروغ، در ظاهر خود را مؤمن جلوه مى‌دهند تا از خطرهایى که کافران را تهدید مى‌کند مصون بمانند و بتوانند در جامعه‌ى اسلامى نفوذ کنند و از پشت، ضربه‌ى کارى‌ترى به پیکر دین و جامعه‌ى دینى بزنند؛ متظاهران که ایمان راسخى ندارند و تنها براى مردم‌فریبى و جلب اعتماد و احترام دیگران و نیل به منافع و مطامع دنیوى، به دین‌دارى تظاهر مى‌کنند؛ مؤمنان کوته‌فکر و دون‌همّتى که تنها انتظارشان از دین، رفع مشکلات مادّى و فراهم کردن زمینه‌ى دستیابى به آرزوهاى دنیوى و در نهایت، تأمین زندگى سرشار از برکات مادّى و آرامش و آسایش دنیوى است؛ و کارکردگرایان که بدون اینکه براى واقعیّت خارجى داشتن معتقَدات دینى اهمّیّتى قائل باشند و خود را درگیر بحث‌هاى کلامى و فلسفى وجود خدا، قیامت، ملکوت و ملکوتیان کنند، صِرف باور داشتن به این امور را مفید مى‌دانند و داشتن عقاید و احساس‌هاى دینى را توصیه مى‌کنند؛ زیرا آن را موجب آرامش روحى شخص در شرایط خطر، مایه‌ى احساس برخوردار بودن از یک حمایت و نقطه‌ى اتّکاى قوى و در نتیجه، باعث ضعف نشان ندادن و از پاى درنیامدن شخص در برابر مشکلات شدید، حوادث مهیب و موقعیّت‌هاى تهدیدکننده، سبب پایبند ماندن شخص به اصول اخلاقى، پاکى و صداقت در خلوت و تنهایى و به هنگام نبود نظارت‌هاى بیرونى، و موجب ظلم و تعدّى نکردن او به دیگران در وضعیّتى که در مسند قدرت قرار دارد و خود را از دسترس آنها خارج و از اعتراض و تعرّض و واکنش در برابر ظلم‌هایش در امان مى‌بیند؛ مى‌دانند. تمامى گروه‌هاى فوق، اعم از منافقان، متظاهران، متدیّنان کوته‌فکر و دون‌همّت و کارکردگرایان، در رویکرد به دین، دنیاگرا مى‌باشند.

گروه دیگرى از مؤمنان، با انگیزه‌ى درامان ماندن از سختى‌ها و عذاب‌ها، و نیل به راحتى‌ها و نعمت‌هاى اخروى، به دین روى مى‌آورند. اینان در رویکردشان به دین، آخرت‌گرا مى‌باشند.

امّا عارفان و سالکان، در رویکرد به دین، خداگرا مى‌باشند؛ به این معنى که انگیزه‌ى آنها در روى آوردن و پرداختن به دین، تنها این است که بنده‌ى مؤدّبى در پیشگاه پروردگار باشند و به وظایف عبودیّت و بندگى خود، به‌شایستگى رفتار کنند.

بر همین اساس، امیرالمؤمنین علیه السلام به خداوند عرضه مى‌دارند: وَجَدتُکَ اَهلاً لِلعِبادَةِ فَعَبَدتُکَ : تو را سزاوار عبادت شدن یافتم، لذا راه بندگى‌ات را در پیش گرفتم.[۱] همین‌طور آن حضرت درباره‌ى عبادت آزادگان مى‌فرمایند: قَومٌ عَبَدوا اللهَ شُکراً فَتِلکَ عِبادَةُ الاَحرارِ: گروهى تنها در مقام سپاس، خدا را عبادت و بندگى مى‌کنند و آن عبادت آزادگان است.[۲]