انسان کامل هدف خلقت

دهمین دیدگاه عرفا در مسأله‌ی مهدویّت‌ از این منظر است که انسان کامل‌ هدف خلقت است. قرآن کریم‌ به دو مورد از اهداف خلقت‌ اشاره کرده است. در یکی از این آیات‌، خداوند متعال می‌فرماید‌: وَ مٰا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلّٰا لِیَعْبُدُونِ‌:^[i] جنّ و انس را نیافریدم‌ جز براى اینکه مرا عبادت کنند. باتوجّه‌به این آیه‌ هدف از خلقت جهان آفرینش‌ عبادت و بندگی پروردگار است. تمامی موجودات عالم‌، خواه مختار و خواه غیرمختار‌، به عبادت خداوند متعال مشغولند. عبادات تکوینی‌ شامل عبادات تمامی مخلوقات در نزد پروردگار است‌؛ امّا دسته‌ی دیگری از عبادات نیز وجود دارند که به موجودات مختار همچون جنّ‌ّ و انس‌ اختصاص دارند و به عبادات تشریعی موسومند.

براین‌اساس‌ تمامی موجودات جهان آفرینش درحدّ ظرف وجودی خویش‌، چه ازطریق عبادات تکوینی و چه عبادات تشریعی‌، به پرستش و عبادت پروردگار مشغولند؛ امّا عبادت خداوند به‌نحوی‌که شایسته و زیبنده‌ی خداوند متعال باشد‌، تنها از انسان کامل به‌معنای مطلق کلمه، که فانی در حقّ و باقی به حقّ است‌، برمی‌آید و جز او کسی نمی‌تواند خداوند متعال را درحدّ کمال مرتبه‌ی عبودیّت‌ عبادت کند. اگر هدف خلقت‌‌ عبادت خداوند متعال است‌، حقّ عبادت او تنها از طریق انسان کامل‌ ادا می‌شود. پس لازمه‌ی تحقّق هدف خلقت‌ وجود انسان کاملی است که عبد مطلق خداست. در آیه‌ی‌: سُبْحٰانَ الَّذِی اَسْرىٰ‏ٰ بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ اِلَى الْمَسْجِدِ الْاَقْصىٰ:^[ii] پاک و منزّه است خدایى که بنده‏اش را در یک شب از مسجدالحرام به مسجدالاقصى‌ سیر داد؛ خداوند نمی‌فرماید عبدالله یا عبدالرّحمن؛ بلکه می‌فرماید: عَبْدِهِ؛ ضمیر «ه»‌ به مرتبه‌ی فوق اسماء و صفات الهی اشاره دارد که حتّی تعیّن اسمائی نیافته است. این مرتبه از عبودیّت‌ تنها درحدّ انسان کامل است.

در آیه‌ی دیگری از قرآن کریم‌ خداوند متعال می‌فرماید‌: اَللّٰهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمٰاوٰاتٍ وَ مِنَ الْاَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْاَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا اَنَّ اللّٰهَ عَلىٰ‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ وَ اَنَّ اللّٰهَ قَدْ اَحٰاطَ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ عِلْماً:^[iii] خداوند کسى است که هفت آسمان را آفرید و [هفت] زمین را نیز همانند آن آفرید؛ فرمان و امر الهی‌ درمیان آسمان و زمین‌ پیوسته درحال تنزّل است‌؛ تا بدانید خداوند بر هرچیز تواناست و علم او به همه‌چیز احاطه دارد. براساس این‌ آیه‌ می‌توان هدف کلّ آفرینش را معرفت بشر نسبت‌به خداوند متعال دانست. کمااینکه در حدیث قدسی‌، خداوند تبارک و تعالی به داود پیامبر(علیه السلام) فرمود‌: کُنْتُ کَنْزاً مَخْفِیّاً فَاَحْبَبْتُ اَنْ اُعْرَفَ فَخَلَقْتُ الْخَلْقَ لِاُعْرَفَ:^[iv] گنج پنهانى بودم و دوست داشتم شناخته شوم‌؛ پس خلایق را آفریدم تا آشکار و شناخته شوم. اگر هدف آفرینش‌ نیل به معرفت خداوند عزّوجلّ است‌، کمال این معرفت‌ جز ازطریق معرفت اسم اعظم حقّ متعال‌ ممکن نیست. بنابراین تا به مظهر اسم اعظم خداوند تعالی‌ شناخت پیدا نکنیم‌، به کمال معرفت‌الله نمی‌رسیم و راه نیل به کمال معرفت الهی‌ مسدود خواهد بود. البتّه می‌توان در پرتو سایر اسماء خداوند متعال نیز تاحدّی به معرفت او راه یافت؛ امّا این شناخت‌ کامل و تمام‌عیار نخواهد بود. کمال معرفت‌ تنها ازطریق شناخت اسم اعظم حقّ متعال‌ امکان‌پذیر است و مظهر اسم اعظم حضرت حق جز انسان کامل و حجّت‌خدا نیست. بنابراین تا حجّت‌خدا شناخته نشود‌ نیل به معرفت و شناخت خدا‌ بی‌معنا خواهد بود. چنانکه امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند‌: بِنٰا عُرِفَ اللّٰهُ:^[v] به‌سبب ماست که خداوند شناخته می‌شود. همچنین برطبق دعای معرفت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در عصر غیبت‌، معرفۀ‌الحجّۀ تضمین‌کننده‌ی عدم ضلالت و نیل به معرفت‌ خداست‌.^[vi] اگر حجّت‌خدا شناخته شود‌ رَسُولِ‌اللهِ صلی الله علیه و آله و سلّم نیز شناخته خواهد شد و چون رَسُولِ‌اللهِ صلی الله علیه و آله و سلّم شناخته شود‌ معرفت خداوند نیز میسّر خواهد شد. در حدیثی که پیش از این اشاره کردیم‌، رسول‌اکرم‌(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند‌: مَنْ مٰاتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ اِمٰامَ زَمانِهِ مٰاتَ مِیتَـﺔً جٰاهِلِیَّـﺔً:^[vii] هرکس بمیرد درحالی‌که امام زمان خود را نشناخته باشد، به مرگ دوران جاهلیّت از دنیا رفته است. براین‌اسا‌س‌ هرکس مظهر اسم اعظم حقّ متعال را نشناسد‌، در شرک و الحاد و خداناشناسی‌ از دنیا خواهد رفت‌‌؛ زیرا حق را نشناخته است.