امام صادق علیه السلام به مداومت شیعیان بر خواندن دعای معرفت در دوران غیبت‌ تأکید فرموده‌اند[i] و توصیه شده است شیعیان پس از نمازهای واجب، خواندن آن را ترک نکنند. در این دعا معرفتی طلب می‌شود که بدون آن هدایت امکان‌پذیر نیست: اَلْلّٰهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ اَعْرِفْ رَسُولَکَ، اَلْلّٰـهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَک لَمْ اَعْرِفْ حُجَّتَکَ، اَلْلّٰهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی‏:[ii] خداوندا! خودت را به من بشناسان که اگر خودت را به من نشناسانی پیامبرت را نخواهم شناخت؛ خداوندا! پیامبرت را به من بشناسان که اگر پیامبرت را به من نشناسانی حجّت تو را نخواهم شناخت؛ خداوندا! حجّت خود را به من بشناسان که اگر حجّت خود را به من نشناسانی در دین خویش گمراه خواهم شد. از مضمون این دعا می‌توان نتیجه گرفت شرط گمراه نشدن در دین شناخت امام زمان‌‌ارواحنافداه است.

حضرت ابراهیم و حضرت یعقوب علی نبینا و آله و علیه السلام پیامبران بزرگ الهی به فرزندان خویش فرمودند: فَلا تَمُوتُنَّ اِلّٰا وَ اَنْتُمْ مُسْلِمُونَ:[iii] جز درحالی‌که مسلمان باشید نمیرید. پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: مَنْ مٰاتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ اِمٰامَ زَمٰانِهِ مٰاتَ مِیتَـﺔً جٰاهِلِیَّـﺔً ... جٰاهِلِیَّـﺔَ کُفْرٍ وَ نِفاقٍ و ضَلالٍ:[iv] هرکس بمیرد درحالی‌که امام زمان خود را نشناخته باشد، به مرگ دوران جاهلیّت و در کفر و نفاق و گمراهی از دنیا رفته است. از جمع این آیه و حدیث می‌توان دریافت برای مسلمان از دنیا رفتن راهی جز کسب معرفت ‌به حضرت بقیّة‌اللهارواحنافداه وجود ندارد.

امام ‌باقر علیه السلام می‌فرمایند: مَنْ مٰاتَ وَ لَیْسَ لَهُ اِمٰامٌ فَمَوْتُهُ مِیتَـﺔٌ جٰاهِلِیَّـﺔٌ وَ لٰا یُعْذَرُ النّٰاسُ حَتّىٰ یَعْرِفُوا اِمٰامَهُمْ وَ مَنْ مٰاتَ وَ هُوَ عٰارِفٌ لِاِمٰامِهِ لٰا یَضُرُّهُ تَقَدُّمُ هـٰذَا الْاَمْرِ اَوْ تَاَخُّرُهُ:[v] هرکس بمیرد‌ درحالی‌که امامی نداشته باشد، مرگ او چون مردن در جاهلیّت است و هرگز عذر مردم در نشناختن امامشان پذیرفته نمی‌شود؛ و کسى که با شناخت امام خویش بمیرد، او را زیانى نخواهد رسید‌؛ چه پیش از ظهور امام بمیرد، چه پس از آن. در نتیجه کسب شناخت نسبت به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف واجبی عینی و فریضه‌ای قطعی است.

چنانکه ملاحظه شد، شرط مسلمان بودن و در زندگی از دین خدا گمراه نشدن و مسلمان از دنیا رفتن و در صحرای محشر در صف امّت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلّم حاضر شدن معرفت و شناخت امام زمان‌ارواحنافداه است؛ لذا معرفت حجّت‌خدا فریضه و واجبی الهی است.

جای سؤال است که ما شیعیان چه مقدار به این امر مهم اهتمام ورزیده و زمان و توان اختصاص داده‌ایم و چه اندازه برای نیل به آن قدم برداشته و اقدام کرده‌ایم؟! اگر کسب شناخت حجّت‌خدا یک واجب عینی است و به‌هیچ‌وجه از احدی از مسلمانان برداشته نمی‌شود، آیا آن‌گونه که شایسته است به آن پرداخته‌ایم؟ در قیامت که از معرفۀ‌الحجّه مورد سؤال قرار گیریم‌، چه پاسخی خواهیم داد؟

جای تأسّف بسیار است که در مدارس و دانشگاه‌ها و در حوزه‌های علوم دینی و نیز هیآت و مجالس تبلیغی، به مسأله‌ای تا این‌حد حیاتی، زمان بسیار اندکی اختصاص داده‌ایم. در مجالس مذهبی هم غالباً پرداختن به این موضوع تنها به ایّام نیمه‌ی شعبان محدود می‌شود؛ درحالی‌که شیعیان به جای یک روز یا یک دهه در سال‌، باید در تمام ایّام و لیالی سال به اندیشیدن و تفکّر و مطالعه و درس‌آموزی درزمینه‌ی شناخت و معرفت و به تلاش در جهت کسب و افزایش محبّت و دلدادگی به حضرت ولیّ‌عصرارواحنافداه بپردازند.

از گذشته‌های دور تا به حال در زمینه‌ی مهدویّت آثار مفصّلی نگاشته و کتاب‌های فراوانی تألیف شده است. به خود بازگردیم و ببینیم آیا هر سال لااقل یک کتاب درباره‌ی حضرت مهدی‌ارواحنافداه می‌خوانیم؟

در برخی زمینه‌ها به جهل مرکّب مبتلاییم. از جمله می‌پنداریم همه‌چیز را درباره‌ی امام زمان‌ارواحنافداه می‌دانیم و در این زمینه ابهامی برای ما وجود ندارد؛ ولی این پندار خطا اغلب معلول دانش اندک ماست. واقعیّت این است که بسیاری از ما شیعیان اطلاعات چندانی درباره‌ی امام زمانارواحنافداه نداریم و این، مسؤولیّت ما را برای مطالعه و درس‌آموزی در این زمینه سنگین‌تر می‌کند.

هرآنچه دوست‌داشتنی و دلرباست، به‌خاطر خصائص و ویژگی‌های دوست‌داشتنی و نیکی است که در آن وجود دارد. حضرت مهدی‌ارواحنافداه تجلّی کامل و مطلق همه‌ی خصائص نیک و دوست‌داشتنی است. هر خُلق حَسَن و سجیّه‌ی نیک و هر خصال شایسته و رفتار پسندیده، هر معرفت بلند و کمال متعالی و هر نیکی که تصوّر کنیم، یکجا در آن بزرگوار وجود دارد. لذا اگر کسی اندک توجّه و معرفتی به آن حضرت پیدا کند، گریزی از دل باختن به آن حضرت نخواهد داشت؛ زیرا همه‌ی ابعاد وجودی آن حضرت چنان دلرباست که محال است کسی با جلوه‌ای از جمال آن بزرگوار آشنا شود و توان گریختن از دام محبّت آن حضرت را داشته باشد. امام عسکری علیه السلام به فرزند بزرگوارشان حضرت بقیّۀاللهارواحنافداه فرمودند: وَ اعْلَمْ‏ اَنَّ قُلُوبَ‏ اَهْلِ‏ الطّٰاعَةِ وَ اْلاِخْلٰاصِ‏ نَزَعَ‏ اِلَیْکَ‏ مِثْلَ‏ الطَّیْرِ اِلیٰ اَوْکٰارِهٰا:[vi] بدان که دل‌های اهل طاعت و فرمانبرداران خداوند و مخلصان و خداخواهان، مثل پرندگانی که به‌سوی آشیانه پرمی‌کشند، به‌سوی تو پرمی‌کشد! کم‌توجّهی و بی‌مهری برخی از ما به آن حضرت ناشی از کم‌معرفتی است. اگر شناخت درخور و شایسته باشد، بی‌تردید به محبّت آن حضرت منجر می‌شود.

اگرچه شناخت کامل پیامبر اکرم و اهل‌بیت بزرگوارشان: از توان بشر خارج است و اندیشه‌ی بشری کوتاه‌تر از آن است که به بلندای قلّه‌ی کمال آن بزرگواران پر کشد؛ امّا اگر کسی درحدّ ظرف معرفت خود نیز امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را بشناسد، لحظه‌ای توجّهش از ایشان سلب و دلش از ایشان غافل نخواهد شد. به‌تعبیر امام عسکری علیه السلام مثل پرنده‌ی بیرون از آشیانه، بیقرار و بیتاب آن حضرت بوده و تنها زمان‌هایی که به حضرت مهدی ارواحنا فداه می‌اندیشد و با آن حضرت رابطه‌ی قلبی برقرار می‌کند، احساس آرامش و نشاط کرده و اوقات شیرین زندگی او خواهد بود.

پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلّم) می‌فرمایند: مَنْ اَحَبَّ شَیْئاً اَکْثَرَ مِنْ ذِکْرِهِ:[vii] هرکس چیزی را دوست بدارد، بسیار از آن یاد می‌کند. پس اگر به حضرت ولیّ‌عصرارواحنافداه کم توجّه یا بی‌توجّهیم و کمتر از آن حضرت یاد می‌کنیم، به این سبب است که در حدّی هم که در توان ماست، به شناخت آن حضرت، که به محبّت ایشان منجر می‌شود، نپرداخته‌ایم.

همان‌گونه که شناخت و تداوم بر ذکر و یاد حضرت مهدی‌ارواحنافداه محبّت و دلدادگی به آن حضرت را در پی می‌آورد؛ محبّت و دلدادگی، بیقراری و احساس هجران و انتظار وصال آن حضرت را به‌دنبال‌ می‌آورد و آن، ادب دلداده دربرابر دلبر را بر وجود و زندگی شخص مستولی می‌سازد. در نتیجه پس از کسب معرفت و محبّت، انجام وظایفی که شیعه نسبت‌به امام زمان‌ارواحنافداه دارد، به‌گونه‌ای در زندگی فردی و اجتماعی انسان حاکم می‌شود که از خلق‌وخو و رفتار تک‌تک آنان و از اجتماعات و کوچه و خیابان‌هایشان شمیم مهدوی به مشام می‌‌رسد. این‌گونه است که از جامعه‌ی شیعه عطر جامعه‌ی مهدوی و از حکومت شیعه بوی خوش حکومت مهدوی استشمام خواهد شد.

اقتصاد، فرهنگ و سیاست جامعه‌ی شیعه باید با آنچه در روایات عصر ظهور آمده، تناسب داشته باشد. اندکی تأمّل کنیم و ببینیم، هم در بعد فردی و هم در بعد کلان و در سطح اجتماعی، چقدر با این حقیقت انطباق داریم. بنگریم و ببینیم چقدر رنگ و بوی یاران حضرت مهدیارواحنافداه و جامعه‌ی مهدوی را در فرد و اجتماع ما می‌توان یافت. اگر درست بیندیشیم، درمی‌یابیم که در عرصه‌ی معرفت و عمل، با این الگو فاصله‌ی بسیاری داریم.

از خداوند متعال خواهانیم با عنایات خود، معرفت و محبّت و عشق ما را نسبت‌به آن حضرت هر لحظه افزون فرماید و توفیق دهد در بُعد فردی و اجتماعی، در ظاهر و در باطن، سیمای مهدوی پیدا کنیم.