حکمت

در نظر مهندس تناوش حکمت و فلسفه متفاوت بود. حکمت به وسیله‌ی دانشمندان ایران قبل و بعد از اسلام پایه‌گذاری شد و گسترش یافت؛ ولی «فلسفه» خاستگاه یونانی و غربی دارد.

فلسفه قبل از سقراط آغاز شد، امّا شهرت فلسفه با نام سقراط همراه است. بعد از او افلاطون است و ارسطو. یکی از شاگردان ارسطو هم اسکندر است که کتابخانه‌ها، تمدن‌گاه‌ها و مراکز علمی و رصدخانه‌ها را به آتش کشید. اگر فردی با فلسفه‌ی تنها پیش رود، نتیجه‌اش شاگرد ارسطوست که دنیا را به آتش می‌کشد؛ امّا حکمت در آدمی نور ایجاد می‌کند و این سبب می‌شود تنبّه پیش بیاید.

حکمت سبب می‌شود انسان نسبت به عقل پیشی گیرد. عقل با همه‌ی عظمتش، به ذات باری ورود ندارد و محدود است. زمانی که بشر به این محدودیت برسد، اذعان می‌نماید و با نور اشراق پیش می‌رود. عقل برای شروع خوب است؛ امّا برای به مقصد رسیدن وسیله‌ای بُرّان‌تر لازم است. این امر باید از طریق تمرین بندگی باشد.

در تجلی ذات اقدس حق تعالی عقل راه ندارد. عقل موهبتی است که اگر خوب به کار گرفته شود، معقول را تعقل می‌نماید و هیچ معقولی نمی‌تواند ذات باری تعالی باشد. معقولات برای ماست و حق منزّه از معقول بودن است. معقول از توهّم ذهن بالاتر است، امّا بی‌انتها نیست. برخی با وجود آگاهی، به انحراف می‌روند، زیرا حدّ آن را نمی‌دانند.