سیّدجلال و نور و سهروردی

دکتر محمّدمهدی اسلامیه می‌گوید:

مرحوم تناوش در اثر آشنایی با حکما و ادبای قدیم و معاصر ایران، جایگاه آنان را می‌دانست و به آنان علاقه خاصی نشان می‌داد؛ ازجمله، از فلاسفه و اهل‌حکمت، به «شیخ شهاب‌الدّین سُهْرَوَردی»[۱] علاقه‌ی خاصی داشت. سهروردی به نور معتقد بوده و همه چیز را از نور می‌دانسته است. او یافته بود که وجود با نور پدید می‌آید و سبب نورانیّت «شیخ اشراق» پی بردن به این نکته بوده است. مهندس، سهروردی را خوب می‌شناخت؛ امّا بروز نمی‌داد که از این امور هم با چه دقّت و ظرافتی اطّلاع دارد.[۲]

فرازی از قرآن کریم بود که خیلی به وسیله‌ی این عارف بالله تکرار می‌شد: «یهْدِى اللهُ لِنُورِهِ مَن یشَاء» (سوره‌ی نور آیه ۳۵).[۳]

وجود شیخ اشراق نورانی بود و عارف بالله سیّدجلال به او علاقه داشت. تنها یک بار از ایشان راجع به سهروردی شنیدم؛ امّا آنقدر لطیف فرمود که گویی با او زندگی کرده است.

سهروردی وجودشناسی خود را مبتنی بر نظریه‌ی نورالانوار بنا نهاد. نور را نمی‌توان با کمک چیز دیگر و به واسطه، تعریف نمود، برعکس، هستی با نور آشکار می‌شود و بالطبع باید با نور تعریف شود. نورالانوار ذات ربوبی است و تمام موجودات چیزی جز مراتب گوناگون روشنایی نیستند. مرتبه‌ی هر موجود بسته به درجه‌ی نزدیکی او با نورالانوار است. به این میزان درجه‌ی اشراق یا نوری که از نورالانوار به او می‌رسد، گفته می‌شود. شدّت و ضعف موجودات در شدت و ضعف نورانیّت آنهاست. نور حقیقی یکی است. یعنی واحد و یگانه است؛ امّا تجلّی آن بسته به هر موجود، شدّت و کاستی دارد. عارف بالله سیّدجلال حداقل چهل و هشت اثر مکتوب سهروردی به زبان‌های فارسی و عربی را شماره فرموده بود و از میان این همه به «رساله‌ی آوازِ پَرِ جبرئیل»، «حکمت‌الاشراق» و «عقل سرخ» نظر بیشتری داشت.[۴]