سالک باید چگونه باشد- تقدّس و تدیّن یعنی خود را به پاکی و دیانت زدن، قِداست و دیانت خوب است

 تقدّس و تدیّن یعنی خود را به پاکی و دیانت زدن، قِداست و دیانت خوب است. تقدّس و تدیّن از نظر صیغه¬ی ‌عربی عملی است که با نوعی تلاش و تقلاّ به تعبیری تکلّف و تصنّع انجام می¬شود که در باب تفعّل می¬آید. تقدّس یعنی خود را به قداست زدن یعنی انسان با زور و تقلاّ سعی‌می-کند پاک بماند. تدیّن یعنی با زور، تقلاّ، تکلّف و تصنّع دیانت را مراعات می¬کند. تقدّس و تدیّن خیلی چیز بزرگی نیست؛ ولی اوّل ‌کار لازم است؛ امّا فکر نکنید که خانه¬ی‌ آخر است. قداست و دیانت خوب است؛ یعنی بدون زور، تقلاّ، تصنّع ‌و تکلّف حالت طبیعی‌اش این باشد که میل به آلودگی نداشته باشد. بین انسان ‌مصنوعی با انسان ‌طبیعی و واقعی فرق است. مقدّس، انسان مصنوعی است؛ امّا کسی که قداست عین ‌وجودش شده، تصنّع و تکلّف ندارد؛ این خصوصیّت را به زور به خودش نچسبانده و حال طبیعی‌اش همین است؛ میل به چیز دیگری ندارد. نه اینکه به زور دین را مراعات می¬کند، نه، حالت طبیعی¬اش این است. راجع‌به‌ اخلاق پیغمبراکرم۶ از یکی از همسرانش پرسیدند گفت: «خُلُقُهُ‏ الْقُرْآنَ‏»  اخلاق پیغمبر۶ قرآن بود. می‌خواهید بدانید اخلاق پیغمبر چه بود قرآن بخوانید. نه اینکه قرآن را به زور به خودش چسبانده بود نه! خلق پیغمبر، سخن، گفتار، راه‌ و روش پیغمبر قرآن بود. دین یعنی همین. دین یعنی روش. پیغمبر تصنّع نمی¬ورزید. اوّل‌کار حالت ‌طبیعی‌ انسان این‌گونه نیست، یک مدّت ولو شده به‌صورت تصنّعی باید خودش را به آن خصوصیات خوب وابدارد تا کم‌کم در وجودش نهادینه شود. نهادینه که شد خودبه‌خود به‌طور‌ طبیعی و بدون هیچ زورزدنی این خصوصیّات از او ظاهر می‌شود. افرادی که با زورزدن مراعات می‌کنند، نمی‌گوییم بدند؛ امّا خیلی چیز بزرگی نیست؛ کسی گمان نکند که اوج کمال انسان این است که شخص مقدّس و متدیّنی شود نه! باید بالاتر بیاید، دین و قداست عین وجودش شود. این خوب است.