پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 15 

   به‌راستى ما كيستيم و حقيقت هستى ما چيست؟ هدف از ايجاد ما چه بوده است و براى ايفاى چه نقشى در جهان آفريده شده‌ايم؟ چه ظرفيّت‌هايى براى ايفاى آن نقش در وجود ما به وديعت نهاده شده است و چه توانايى‌هايى براى نيل به آن هدف در ما تعبيه شده و نهفته است؟ هدف ما در زندگى چه بايد باشد و با نيل به چه چيزى به كاميابى و كمال دست مى‌يابيم و در زندگى خود انسانى موفّق و سعادتمند خواهيم بود؟ فرصت كوتاه و جايگزين‌ناپذير عمر را چگونه بايد صرف كنيم و زمان و توان خود را چگونه بايد برنامه‌ريزى و سازماندهى كنيم تا بهترين و شايسته‌ترين بهره را از عمر برده باشيم؟

مطرح بودن پرسش‌هاى فوق در ذهن انسان و يافتن پاسخ درخور و درست براى آنها، و در پى آن، پرداختن به شكوفاسازى استعدادها و فعليّت بخشيدن به ظرفيّت‌هاى بالقوّه و پنهان وجود خود، و برنامه‌ريزى، سازماندهى و به‌كارگيرى توانايى‌هاى مزبور در جهت نيل به هدف زندگى و در راستاى دستيابى به كمال و سعادت، شرط حيات متعالى و انسانى است و حياتى‌ترين امر در زندگى هر انسان آگاه و خردمند به‌شمار مى‌رود. پيراستن وجود و زندگى خود از آنچه انسان را از نيل به كمال و سعادت باز مى‌دارد و آراستن آن به آنچه لازمه‌ى دستيابى او به تعالى و كاميابى است، خودسازى يا تزكيه و تهذيب ناميده مى‌شود؛ و بر اساس آنچه گفته شد، ضروری‌ترين و حياتى‌ترين مسئله در زندگى هر شخص دانا و خردمند است.

پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 15 تا 17 

عوامل بازدارنده از پرداختن به خودسازى

1. غفلت از خودسازى در اثر غرق شدن در زندگى مادّى: جذّابيّت‌هاى ظاهرى گوناگون زندگى مادّى و لذّت‌هاى مختلف جسمانى و نفسانى دنيوى، گروهى از انسان‌ها را چنان جذب و غرق خود كرده است كه بى‌وقفه و بى‌امان، تمام فرصت عمر خود را در مسابقه‌ى برخوردارى و لذّت بردن از جنبه‌هاى ناپايدار دنيوى صرف مى‌كنند و مهلتى براى انديشيدن به سؤال‌هاى بنيادين و حياتى فوق براى آنها باقى نمى‌ماند. همه‌ى زمان و توان اين افراد در دور باطل و تكرار پوچ زندگى حيوانى و شيطانى تباه مى‌شود. اگر اجل به اين گونه اشخاص مهلت دهد و پيش از رسيدن به سنين كهنسالى حياتشان پايان نيابد، در واپسين سال‌هاى زندگى، خسته از عمرى تقلّاى بى‌حاصل، به پوچ بودن راهى كه پيموده‌اند پى‌مى‌برند و با حسرت و پشيمانى به دليل از دست دادن سرمايه‌ى عظيم و گران‌بهاى عمر بى‌هيچ دستاورد قابل‌قبولى، به خطاى بزرگى كه مرتكب شده و زيان جبران‌ناپذيرى كه به خود تحميل كرده‌اند، آگاه می‌شوند.

بسيارى از افراد، با غرق شدن در جنبه‌هاى مادّى زندگى دنيوى، چنين فرجامى دارند. لقمان حكيم در مقام اندرز به فرزند خود می‌فرمايد: يا بُنَىَّ اِنَّ الدُّنيا بَحرٌ عَميقٌ قَد غَرِقَ (هَلَكَ) فيها عالَمٌ كَثيرٌ : پسركم! دنيا درياى ژرفناكى است كه گروه زيادى از مردم دنيا در آن غرق و هلاك شدند.[1]

كسانى كه از حقيقت هستى خود غافل مانده‌اند و عمرى در جهت برآوردن تمنّيات نفسانى و مشتهيات جسمانى خود تقلّا كرده‌اند، به فردى مى‌مانند كه سال‌ها در خانه‌اى تنگ و تاريك و قديمى و نمور، با رنج و مشقّت زندگى مى‌كرد. او كه زمينى بزرگ و مرغوب نيز داشت، سرانجام درصدد برآمد خانه‌اى بزرگ و مجلّل در آن بنا كند تا از شرّ زندگى مشقّت‌بار در خانه‌ى قديمى رها شود و باقى عمر را با آسايش، در خانه‌ى جديد زندگى كند. آن فرد كه براى تأمين معاش، ناچار بود روزها در محلّ كار خود حاضر باشد، تصميم گرفت بعدازظهرها كه از محلّ كارش برمى‌گردد، تا شب‌هنگام استراحت كند و پس از آن به محلّ زمين خود برود و تا نزديك صبح براى ساخت خانه، در زمين كار كند و پيش از طلوع آفتاب به خانه‌ى قديمى برگردد و پس از اندكى استراحت و خوردن صبحانه، به سر كار خود برود. در قالب همين برنامه، هر شب تا نزديك صبح در زمين خود مشغول ساخت بنا بود؛ تا اينكه پس از چند سال، كار احداث خانه به پايان رسيد و تصميم گرفت به خانه‌ى زيبا و مجلّلى كه ساخته بود، اسباب‌كشى كند. براى اسباب‌كشى يك روز بيشتر لازم نبود، لذا براى روز بعد، از محلّ كار خود مرخّصى گرفت و از ابتداى صبح، وسايل خود را جمع و بسته‌بندى كرد و نزديك ظهر همراه با وسايل، به سوى خانه‌ى جديد روانه شد. امّا به محض اينكه به خانه‌ى جديد رسيد و نگاهش به آن افتاد، آه از نهادش برخاست. علّت اين بود كه چون كار ساخت بنا را در تاريكى شب انجام مى‌داد، زمين همسايه را با زمين خود اشتباه گرفته بود و اين همه سال به جاى زمين خود، در زمين شخص ديگرى خانه ساخته بود. كسانى كه پيكر جسمانى را با حقيقت هستى خود اشتباه گرفته و عمرى به گمان خدمت به خويش، در جهت تأمين خواسته‌هاى تن خاكى خود تقلّا كرده‌اند و در پايان عمر، با آمدن مرگ، از خواب غفلت بيدار مى‌شوند و پى‌مى‌برند كه منِ آنها غير از تنِ ايشان است، به منزله‌ى همان شخصى مى‌باشند كه پى‌برد در زمين ديگرى خانه ساخته است.

در زمين ديگران خانه مكن         كار خود كن كار بيگانه مكن

كيست بيگانه، تن خاكى تو         كز براى اوست غمناكى تو

تا تو تن را چرب و شيرين مى‌دهى         جوهر خود را نبينى فربهى

با توجّه به آنچه گفته شد، انسان فرهيخته و خردمند بايد پيش از تباه شدن توان و تمام شدن فرصت، در طليعه‌ى جوانى و نيل به بلوغ عقلى، با هوشيارى تمام، از غرق شدن در جنبه‌هاى ناپايدار زندگى مادّى و غافل ماندن از حقيقت هستى خود و عدم توجّه به هدف زندگى و در نتيجه، بازماندن از برنامه‌ريزى و سازماندهى عمر و استعدادهاى خود براى نيل به كمال و سعادت واقعى، به‌شدّت پرهيز كند و در جهت يافتن پاسخ پرسش‌هاى بنيادين فوق و جهت‌دهى زندگى خود بر اساس آنها و نيل به سعادت واقعى از راه خودسازى و تهذيب، اهتمام ورزد.

پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 17 تا 20

عوامل بازدارنده از پرداختن به خودسازى

2. غفلت از خودسازى در اثر غرق شدن در فعّاليّت‌هاى اجتماعى: احساس مسؤوليّت اجتماعى و تعهّد نسبت به آنچه بر ديگران مى‌گذرد، سبب شده است گروهى ديگر از انسان‌ها از انديشيدن و پرداختن به خويش غافل شوند و بازمانند. گرچه از ديد اسلام هر فرد مسلمان نسبت به كليّه‌ى افراد جامعه‌ى اسلامى و حتّى جامعه‌ى بشرى مسؤول است و بازماندن از ايفاى اين مسؤوليّت در اثر درون‌گرايى افراطى امرى ناستوده و مردود است، امّا برون‌گرايى افراطى و غرق شدن در فعّاليّت‌هاى گوناگون اجتماعى، به‌گونه‌اى كه براى شخص هيچ فراغت و فرصتى براى انديشيدن به خود و پرداختن به خودسازى باقى نماند، نيز ناپسند و ممنوع است.

نكته‌ى ظريف و درخور دقّت در اين زمينه اين است كه بخشى از راه تعالى، تكامل و سعادت انسان، از دل جامعه مى‌گذرد؛ گرچه بخش ديگر آن، حالت فردى دارد. چنانكه وقتى فرد مسلمانى در خلوت سحرى، به نيايش و عبادت عاشقانه و عارفانه مشغول است، بى‌آنكه به فعّاليّتى اجتماعى مشغول باشد، در مسير تعالى گام برمى‌دارد. امّا همان‌گونه كه گفته شد، بى‌شك بخش قابل‌توجّهى از راه تكامل انسان مسلمان، از دل جامعه مى‌گذرد. امّا در همان بخش نيز اين فعّاليّت‌هاى اجتماعى تنها در حالى ارزشمند و مؤثّر خواهند بود كه صرفاً براى جلب رضايت الهى و قربةً الى الله انجام شوند. يعنى شخص از طريق خدمت به خلق، درصدد نزديكى بيشتر به خدا باشد. بنابراين در فعّاليّت‌هاى اجتماعى نيز غايت و هدف، فردى و متوجّه شخص انجام‌دهنده است. اسلام به هيچ وجه جايز نمى‌داند به قيمت فدا كردن رضايت الهى و به بهاى دور شدن از خدا و دچار شدن به انحطاط و تباهى، شخص در مقام خدمت به ديگران برآيد؛ و اين در حالى است كه فدا كردن هر چيز ديگرى، اعم از راحت، امنيّت، مال، جان و آبرو در راه خدمت به ديگران، از نظر اسلام جايز و ستوده است. بنابراين از نظر عقل و وحى، خودسازى امرى بسيار مهم، حياتى و واجب است و به هيچ وجه نبايد تحت تأثير احساس مسؤوليّت اجتماعى، مورد غفلت قرار گيرد.

از سوى ديگر، يكسره خرج كردن از سرمايه‌هاى وجودى خود در عرصه‌ى اجتماع و از طريق خودسازى‌هاى فردى، درصدد كسب جايگزين براى سرمايه‌هاى هزينه‌شده نبودن، شخص را در معرض خطر فروپاشى و تهى‌دستى ارزش‌هاى شخصيّتى قرار مى‌دهد. همان‌گونه كه شخصى كه دارايى‌هاى خود را مدام به نيازمندان انفاق مى‌كند، بى‌آنكه در پى كسب درآمدى براى جايگزينى باشد، سرانجام دارايى‌هايش تمام مى‌شود و خود نيز به جمع تهى‌دستان مى‌پيوندد. يا در خودرويى كه بدون روشن بودن موتور و شارژ شدن باترى آن از طريق دينام، چراغ‌هايش روشن باشد، چراغ‌ها بيش از چند ساعت روشن نخواهند ماند و با تخليه‌ى باترى، خاموش می‌شوند و خودرو و اطراف آن در تاريكى فرو خواهند رفت. بنابراين همان‌گونه كه پيوسته انفاق كردن شخص، بستگى به كسب درآمد جايگزين دارد و نيز پيوسته روشن و روشنى‌بخش بودن چراغ‌هاى خودرو، منوط به روشن بودن موتور و شارژ شدن مستمرّ باترى از طريق دينام است، استمرار صلاحيّت‌ها و توانايى‌هاى شخص براى ارائه‌ى خدمات اجتماعى نيز منوط به كسب سرمايه‌هاى معنوى، از طريق خودسازى مستمرّ است. چه‌بسا اشخاصى كه سال‌هاى بسيار، خود را وقف خدمات گوناگون اجتماعى كرده و به علّت غفلت از پرداختن به خودسازى‌هاى فردى و معنوى، يك‌باره دچار فروپاشى شخصيّتى شده و به افرادى تبديل شده‌اند كه جز منافع و مطامع فردى خويش، هيچ چيز براى آنها ارزشمند و قابل‌اعتنا نيست. حتّى پيامبران و امامان: كه در صدر مصلحان و خادمان جوامع بشرى قرار دارند و همچون نورافكنى قوى،[1] در جامعه‌ى ظلمانى عصر خود نورافشانى مى‌كردند، نيروى اين پرتوافكنى را در خلوت‌هاى مستمرّ عارفانه و عاشقانه‌اى كه در حال عبادت و تفكّر داشتند، از مبدأ فيّاض هستى كسب مى‌نمودند. شب‌زنده‌دارى‌ها و سحرخيزى‌هاى مستمرّ پيامبر اكرم9 و خلوت‌گزينى‌هاى آن بزرگوار در غار حرا يا در حال اعتكاف در مسجدالنّبى، جلوه‌اى از اين كسب نيرو براى توانمندى در ايفاى نقش مصلحانه و بيدارگرانه‌ى آن حضرت در عرصه‌ى جامعه‌ى ظلمانى و فاسد جاهلى عصر خود است.

از ديگر سو، فعّاليّت‌هاى اجتماعى شخص وقتى اثربخش و مفيد خواهد بود و به صلاح و سود جامعه منجر مى‌شود كه فرد انجام‌دهنده‌ى آن فعّاليّت‌ها، خودساخته و مهذّب باشد. تحوّلات مثبت عظيم و پايدار در جوامع بشرى همواره از سوى كسانى صورت گرفته است كه نفسى مهذّب و نَفَسى رحمانى داشته‌اند. بزرگ‌ترين و موفّق‌ترين شخصيّت‌هايى كه منشأ تحوّلاتى عميق و ماندگار در جوامع انسانى بوده‌اند، انبياى الهى‌اند. پس از گذشت قرن‌ها، هنوز اكثر جمعيّت جهان پيرو مكتب پيامبرانند. رمز اصلى اين موفّقيّت نه شكل و قالب مكتب و نهضت و عِدّه و عُدّه‌ى آنان، كه اخلاص، روح مصفّا، نفس مهذّب و نَفَس الهى ايشان است. بنابراين كسانى كه در پى تحوّل و اصلاح در جامعه‌اند، پيشاپيش بايد اين تحوّل و اصلاح را در درون خود به‌وجود آورند. اميرالمؤمنين7 دراين‌باره می‌فرمايند: مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلنّاسِ اِماماً فَليَبدَأ بِتَعليمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعليمِ غَيرِهِ وَليَكُن تَأديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبلَ تَأديبِهِ بِلِسانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفسِهِ وَ مُؤَدِّبُها اَحَقُّ بِالاِجلالِ مِن مُعَلِّمِ النّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِم: آن كه خود را در جايگاه رهبرى مردم قرار مى‌دهد، بايد پيش از آموزش به ديگران، به آموزش خويش بپردازد و پيش از اينكه با زبان خود ادب آموزد، بايد با روش و عمل خويش ادب آموزد و كسى كه خود را آموزش دهد و تربيت كند، از كسى كه مردم را آموزش مى‌دهد و ادب مى‌آموزد، بيشتر سزاوار تجليل و بزرگداشت است.[2]

سخن انسان‌هاى وارسته و اهل عمل، دلنشين و مؤثّر است و در جان مخاطبان نفوذ مى‌كند و منشأ تحوّل و حركت در آنها مى‌شود. امّا سخنوران چيره‌دستى كه با هنرمندى تمام، با واژه‌ها و اصطلاحات بازى و شنونده را مسحور كلام خود مى‌كنند، امّا از وارستگى و صلاحيّت‌هاى درونى بى‌بهره‌اند، تأثير كلامشان سطحى و زودگذر است و هرگز مبدأ تحوّل و حركت‌هاى عميق و ماندگار در ديگران نخواهد شد.

انسان‌هاى خودساخته، مهذّب، وارسته و الهى، صرف‌نظر از سخن و فعّاليّت‌ها، وجودشان براى ديگران آثار وضعى مثبت دارد. روح پاك و نيرومند آنها همچون مغناطيسى است كه بدون سروصدا و تقلّا، بُراده‌هاى پراكنده‌ى آهن را به‌صورت طيف منظّمى سامان مى‌دهد. آيات و احاديث فراوانى حكايت از بركات وجودى اولياى خدا و شخصيّت‌هاى ربّانى براى محيط خود دارد. مصداق كامل اين حقيقت را در اثر وجودى حجّت خدا در بقا و حيات عالم مى‌توان يافت. همچنين اثر وجودى حجّت خدا در اصلاح و تكميل نفوس را در احاديثى مى‌توان ديد كه حكايت از اين دارند كه حجّت خدا پس از ظهور، دست خود را بر سر مردم مى‌نهد و به بيان ديگر، آنها را در پرتو فيض معنوى خود كه از طريق دستانش به آنها منتقل مى‌كند، قرار مى‌دهد و در نتيجه‌ى آن، افكار آنها متمركز و آگاهى، دانايى و بردبارى ايشان به نهايت درجه‌ى كمال مى‌رسد.

با توجّه به موارد فوق، صرف نظر از هدف اصلى كه در فعّاليّت‌هاى اجتماعى فرد مسلمان بايد مدّ نظر باشد، كه همان تعالى و تقرّب خود او از طريق خدمت به ديگران است، حتّى اگر فقط به تأثير مثبت تلاش‌ها براى جامعه بينديشيم و آن را هدف قرار دهيم، نيل به اين هدف نيز در گرو خودسازى و تهذيب و دستيابى به شخصيّتى وارسته و صالح و نفسى مهذّب و الهى است و بدون آن، توفيق در اصلاح و خدمت به جامعه دست‌نيافتنى خواهد بود.

نكته‌ى ديگر اينكه شخص ناوارسته و غيرمهذّب، اگر در عرصه‌ى فعّاليّت‌هاى اجتماعى براى برافكندن استبداد، ظلم و فساد و استقرار آزادى، عدالت و صلاح، صادقانه دست به تلاش و مبارزه بزند و در عمل نيز موفّق شود مستبدّان، ظالمان و مفسدان را شكست دهد و قدرت را از آنها بازستاند، پس از اينكه خود به قدرت رسيد، به‌تدريج صداقت و سلامت خويش را از دست مى‌دهد و براى حفظ و گسترش قدرت خود، به استبداد، ظلم و فساد روى مى‌آورد و خود به طاغوتى جديد تبديل مى‌شود؛ زيرا حالت طبيعى اوّليه‌ى انسان اين است كه هنگامى كه خود را بى‌نياز پنداشت، به طغيان و ستمگرى كشيده مى‌شود، مگر اينكه پيش از رسيدن به قدرت، از راه تهذيب و تزكيه‌ى نفس، خود را از شرّ طاغوت درون خويش رها كند. قرآن كريم در اشاره به همين حقيقت مى‌فرمايد: اِنَّ الاِنسانَ لَيَطغَى اَن رَّأَهُ استَغنى: انسان چون خود را بى‌نياز بيند، طغيان مى‌كند.[3]

آنچه گفته شد، به‌روشنى آشكار كرد كه غفلت از خودسازى و تهذيب، در اثر غرق شدن در فعّاليّت‌هاى اجتماعى، خطايى بزرگ و زيان‌بار است.

پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 17 تا 18

از ديد اسلام، هر فرد مسلمان نسبت به كليّه‌ى افراد جامعه‌ى اسلامى و حتّى جامعه‌ى بشرى مسؤول است و بازماندن از ايفاى اين مسؤوليّت در اثر درون‌گرايى افراطى امرى ناستوده و مردود است،. از ديد اسلام، بخشى از راه تعالى، تكامل و سعادت انسان، از دل جامعه مى‌گذرد؛ گرچه بخش ديگر آن، حالت فردى دارد. امّا بى‌شك بخش قابل‌توجّهى از راه تكامل انسان مسلمان، از دل جامعه و فعّاليّت‌هاى اجتماعى مى‌گذرد. امّا در همان بخش نيز اين فعّاليّت‌هاى اجتماعى تنها در حالى ارزشمند و مؤثّر خواهند بود كه صرفاً براى جلب رضايت الهى و قربةً الى الله انجام شوند. يعنى شخص از طريق خدمت به خلق، درصدد نزديكى بيشتر به خدا باشد. بنابراين در فعّاليّت‌هاى اجتماعى نيز غايت و هدف، فردى و متوجّه شخص انجام‌دهنده است. اسلام به هيچ وجه جايز نمى‌داند به قيمت فدا كردن رضايت الهى و به بهاى دور شدن از خدا و دچار شدن به انحطاط و تباهى، شخص در مقام خدمت به ديگران برآيد؛ و اين در حالى است كه فدا كردن هر چيز ديگرى، اعم از راحت، امنيّت، مال، جان و آبرو در راه خدمت به ديگران، از نظر اسلام جايز و ستوده است.

پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 17 تا 19

احساس مسؤوليّت اجتماعى و تعهّد نسبت به آنچه بر ديگران مى‌گذرد، سبب شده است گروهى از انسان‌ها از انديشيدن و پرداختن به خويش غافل شوند و بازمانند. گرچه از ديد اسلام بخشى از راه تعالى، تكامل و سعادت انسان، از دل جامعه و خدمت به خلق مى‌گذرد و هر فرد مسلمان نسبت به كليّه‌ى افراد جامعه‌ى اسلامى و حتّى جامعه‌ى بشرى مسؤول است و بازماندن از ايفاى اين مسؤوليّت در اثر درون‌گرايى افراطى امرى ناستوده و مردود است، امّا برون‌گرايى افراطى و غرق شدن در فعّاليّت‌هاى گوناگون اجتماعى، به‌گونه‌اى كه براى شخص هيچ فراغت و فرصتى براى انديشيدن به خود و پرداختن به خودسازى باقى نماند، نيز ناپسند و ممنوع است. از سوی دیگر، يكسره خرج كردن از سرمايه‌هاى وجودى خود در عرصه‌ى اجتماع و از طريق خودسازى‌هاى فردى، درصدد كسب جايگزين براى سرمايه‌هاى هزينه‌شده نبودن، شخص را در معرض خطر فروپاشى و تهى‌دستى ارزش‌هاى شخصيّتى قرار مى‌دهد. همان‌گونه كه شخصى كه دارايى‌هاى خود را مدام به نيازمندان انفاق مى‌كند، بى‌آنكه در پى كسب درآمدى براى جايگزينى باشد، سرانجام دارايى‌هايش تمام مى‌شود و خود نيز به جمع تهى‌دستان مى‌پيوندد. يا در خودرويى كه بدون روشن بودن موتور و شارژ شدن باترى آن از طريق دينام، چراغ‌هايش روشن باشد، چراغ‌ها بيش از چند ساعت روشن نخواهند ماند و با تخليه‌ى باترى، خاموش مى‌شوند و خودرو و اطراف آن در تاريكى فرو خواهند رفت. بنابراين همان‌گونه كه پيوسته انفاق كردن شخص، بستگى به كسب درآمد جايگزين دارد و نيز پيوسته روشن و روشنى‌بخش بودن چراغ‌هاى خودرو، منوط به روشن بودن موتور و شارژ شدن مستمرّ باترى از طريق دينام است، استمرار صلاحيّت‌ها و توانايى‌هاى شخص براى ارائه‌ى خدمات اجتماعى نيز منوط به كسب سرمايه‌هاى معنوى، از طريق خودسازى مستمرّ است. چه‌بسا اشخاصى كه سال‌هاى بسيار، خود را وقف خدمات گوناگون اجتماعى كرده و به علّت غفلت از پرداختن به خودسازى‌هاى فردى و معنوى، يك‌باره دچار فروپاشى شخصيّتى شده و به افرادى تبديل شده‌اند كه جز منافع و مطامع فردى خويش، هيچ چيز براى آنها ارزشمند و قابل‌اعتنا نيست. حتّى پيامبران و امامان: كه در صدر مصلحان و خادمان جوامع بشرى قرار دارند و همچون نورافكنى قوى،[1] در جامعه‌ى ظلمانى عصر خود نورافشانى مى‌كردند، نيروى اين پرتوافكنى را در خلوت‌هاى مستمرّ عارفانه و عاشقانه‌اى كه در حال عبادت و تفكّر داشتند، از مبدأ فيّاض هستى كسب مى‌نمودند. شب‌زنده‌دارى‌ها و سحرخيزى‌هاى مستمرّ پيامبر اكرم9 و خلوت‌گزينى‌هاى آن بزرگوار در غار حرا يا در حال اعتكاف در مسجدالنّبى، جلوه‌اى از اين كسب نيرو براى توانمندى در ايفاى نقش مصلحانه و بيدارگرانه‌ى آن حضرت در عرصه‌ى جامعه‌ى ظلمانى و فاسد جاهلى عصر خود است. بنابراین، اگر شخص بخواهد توانایی خدمت مستمر به جامعه را داشته   باشد، باید مستمرّاً فرصتی را به اندیشیدن به خود و خودسازی و کسب سرمایه­های معنوی از این طریق، اختصاص دهد. 

پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 19 تا 20

فعّاليّت‌هاى اجتماعى شخص وقتى اثربخش و مفيد خواهد بود و به صلاح و سود جامعه منجر مى‌شود كه فرد انجام‌دهنده‌ى آن فعّاليّت‌ها، خودساخته و مهذّب باشد. تحوّلات مثبت عظيم و پايدار در جوامع بشرى همواره از سوى كسانى صورت گرفته است كه نفسى مهذّب و نَفَسى رحمانى داشته‌اند. بزرگ‌ترين و موفّق‌ترين شخصيّت‌هايى كه منشأ تحوّلاتى عميق و ماندگار در جوامع انسانى بوده‌اند، انبياى الهى‌اند. پس از گذشت قرن‌ها، هنوز اكثر جمعيّت جهان پيرو مكتب پيامبرانند. رمز اصلى اين موفّقيّت نه شكل و قالب مكتب و نهضت و عِدّه و عُدّه‌ى آنان، كه اخلاص، روح مصفّا، نفس مهذّب و نَفَس الهى ايشان است. بنابراين كسانى كه در پى تحوّل و اصلاح در جامعه‌اند، پيشاپيش بايد اين تحوّل و اصلاح را در درون خود به‌وجود آورند. اميرالمؤمنين7 دراين‌باره مى‌فرمايند: مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلنّاسِ اِماماً فَليَبدَأ بِتَعليمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعليمِ غَيرِهِ وَليَكُن تَأديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبلَ تَأديبِهِ بِلِسانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفسِهِ وَ مُؤَدِّبُها اَحَقُّ بِالاِجلالِ مِن مُعَلِّمِ النّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِم: آن كه خود را در جايگاه رهبرى مردم قرار مى‌دهد، بايد پيش از آموزش به ديگران، به آموزش خويش بپردازد و پيش از اينكه با زبان خود ادب آموزد، بايد با روش و عمل خويش ادب آموزد و كسى كه خود را آموزش دهد و تربيت كند، از كسى كه مردم را آموزش مى‌دهد و ادب مى‌آموزد، بيشتر سزاوار تجليل و بزرگداشت است.[1]

سخن انسان‌هاى وارسته و اهل عمل، دلنشين و مؤثّر است و در جان مخاطبان نفوذ مى‌كند و منشأ تحوّل و حركت در آنها مى‌شود. امّا سخنوران چيره‌دستى كه با هنرمندى تمام، با واژه‌ها و اصطلاحات بازى و شنونده را مسحور كلام خود مى‌كنند، امّا از وارستگى و صلاحيّت‌هاى درونى بى‌بهره‌اند، تأثير كلامشان سطحى و زودگذر است و هرگز مبدأ تحوّل و حركت‌هاى عميق و ماندگار در ديگران نخواهد شد.

انسان‌هاى خودساخته، مهذّب، وارسته و الهى، صرف‌نظر از سخن و فعّاليّت‌ها، وجودشان براى ديگران آثار وضعى مثبت دارد. روح پاك و نيرومند آنها همچون مغناطيسى است كه بدون سروصدا و تقلّا، بُراده‌هاى پراكنده‌ى آهن را به‌صورت طيف منظّمى سامان می‌دهد. آيات و احاديث فراوانى حكايت از بركات وجودى اولياى خدا و شخصيّت‌هاى ربّانى براى محيط خود دارد. مصداق كامل اين حقيقت را در اثر وجودى حجّت خدا در بقا و حيات عالم مى‌توان يافت. همچنين اثر وجودى حجّت خدا در اصلاح و تكميل نفوس را در احاديثى مى‌توان ديد كه حكايت از اين دارند كه حجّت خدا پس از ظهور، دست خود را بر سر مردم مى‌نهد و به بيان ديگر، آنها را در پرتو فيض معنوى خود كه از طريق دستانش به آنها منتقل مى‌كند، قرار مى‌دهد و در نتيجه‌ى آن، افكار آنها متمركز و آگاهى، دانايى و بردبارى ايشان به نهايت درجه‌ى كمال مى‌رسد.

با توجّه به موارد فوق، صرف نظر از هدف اصلى كه در فعّاليّت‌هاى اجتماعى فرد مسلمان بايد مدّ نظر باشد، كه همان تعالى و تقرّب خود او از طريق خدمت به ديگران است، حتّى اگر فقط به تأثير مثبت تلاش‌ها براى جامعه بينديشيم و آن را هدف قرار دهيم، نيل به اين هدف نيز در گرو خودسازى و تهذيب و دستيابى به شخصيّتى وارسته و صالح و نفسى مهذّب و الهى است و بدون آن، توفيق در اصلاح و خدمت به جامعه دست‌نيافتنى خواهد بود.

پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 20

شخص ناوارسته و غيرمهذّب، اگر در عرصه‌ى فعّاليّت‌هاى اجتماعى براى برافكندن استبداد، ظلم و فساد و استقرار آزادى، عدالت و صلاح، صادقانه دست به تلاش و مبارزه بزند و در عمل نيز موفّق شود مستبدّان، ظالمان و مفسدان را شكست دهد و قدرت را از آنها بازستاند، پس از اينكه خود به قدرت رسيد، به‌تدريج صداقت و سلامت خويش را از دست مى‌دهد و براى حفظ و گسترش قدرت خود، به استبداد، ظلم و فساد روى مى‌آورد و خود به طاغوتى جديد تبديل مى‌شود؛ زيرا حالت طبيعى اوّليه‌ى انسان اين است كه هنگامى كه خود را بى‌نياز پنداشت، به طغيان و ستمگرى كشيده مى‌شود، مگر اينكه پيش از رسيدن به قدرت، از راه تهذيب و تزكيه‌ى نفس، خود را از شرّ طاغوت درون خويش رها كند. قرآن كريم در اشاره به همين حقيقت مى‌فرمايد: اِنَّ الاِنسانَ لَيَطغَى اَن رَّأَهُ استَغنى: انسان چون خود را بى‌نياز بيند، طغيان مى‌كند.[1]

پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 20 تا 21 

   راه خودسازى و نيل به قلّه‌هاى بلند كمال انسانى بسيار طولانى است و در مقايسه با آن، فرصت عمر انسان، حتّى اگر عمر درازى باشد، بسيار اندك و كوتاه است؛ بنابراين فرصت اضافى براى هدر دادن و تلف كردن وجود ندارد. در نتيجه، حتّى لحظه‌اى را نيز نبايد از دست داد و بايد بى‌درنگ كار خودسازى و تهذيب را آغاز كرد و گام در راه تعالى و تكامل گذارد.

آنچه گفتيم در صورت اطمينان از در پيش داشتن عمرى دراز بود. امّا همه مى‌دانيم چنين اطمينان و تضمينى وجود ندارد و چه‌بسا انسان‌هايى كه قبل از رسيدن به كهنسالى، در نوجوانى، جوانى و يا ميانسالى، عمرشان به پايان مى‌رسد و از كجا معلوم ما از اين گروه نباشيم و پيش از رسيدن به پيرى، طومار زندگى دنيوى ما درهم پيچيده نشود. در نتيجه، چه‌بسا فرصت ما براى خودسازى و پيمودن راه تعالى و تكامل بسيار كوتاه‌تر از آن چيزى باشد كه مى‌پنداريم. بنابراين فوريّت آغاز كردن خودسازى بسيار زياد است.

   علاوه بر دلايل فوق، بايد توجّه داشت كه هرچه از عمر فرد بگذرد و سنّ جوانى به پيرى بگرايد، شخصيّت جوان كه همچون مومى نرم و انعطاف‌پذير است و با اندك نيرو و مجاهدتى، به شكل دلخواه درمى‌آيد؛ به شخصيّت بزرگسالى كه همچون سنگ سخت و تغييرناپذيرى است بدل مى‌شود و كوچك‌ترين دگرگونى در آن، نيازمند صرف نيرويى بسيار و تلاشى دشوار خواهد بود و اين در حالى است كه در سنّ جوانى، وجود شخص، سرشار از نيرو و توانايى است و با بالا رفتن سن، اين نيرو و توانايى رو به افول مى‌گذارد و جاى خود را به ضعف و ناتوانى مى‌دهد. در نتيجه، جريان زمان به دو لحاظ به زيان شخص پيش مى‌رود؛ زيرا در جوانى، كار آسان‌تر و نيروى انجام آن بيشتر و در بزرگسالى و پيرى، كار دشوارتر و نيروى انجام آن كمتر است.

با توجّه به آنچه گفتيم، مسلّم شد كه كار خودسازى را بايد هرچه سريع‌تر آغاز كرد و با امروز و فردا كردن، فرصت را از دست نداد و كار را بر خود دشوار نكرد. پيامبر اكرم9 دراين‌باره مى‌فرمايند : اَلفُرَصُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ : فرصت‌ها همچون عبور ابرها می‌گذرد.[1]  

پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 22 

برخى به گمان خودسازى، به وادى علم و حكمت رو مى‌آورند و عمرى را به فراگيرى علوم و اصطلاحات سپرى مى‌كنند و در پايان راه زندگى، جز ذهنى انباشته از علوم و اصطلاحات، چيزى نصيبشان نخواهد بود و وجودشان از ارزش‌هاى متعالى انسانى و كمالات والاى الهى بى‌بهره خواهد بود. قرآن كريم اينان را به چهارپايانى تشبيه نموده است كه كتاب‌هاى فراوانى را بر پشت خود حمل می‌كنند، امّا بهره‌اى از آن كتب نصيبشان نيست. مَثَلُ الَّذينَ حُمِّلُوا التَّوريةَ ثُمَّ لَم يَحمِلُوها كَمَثَلِ الحِمارِ يَحمِلُ اَسفاراً: مثال كسانى كه دانش تورات را حاملند، امّا حقايق و ارزش‌هاى آن را حامل نيستند، همچون الاغى است كه كتاب‌هايى را حمل مى‌كند.[1] پيامبر اكرم9 مى‌فرمايند: مَن تَعَلَّمَ العِلمَ وَ لَم يَعمَل بِما فيهِ حَشَرَهُ اللهُ يَومَ القِيامَةِ اَعمى: هر كه علم بياموزد و به آنچه در آن است عمل نكند، در روز قيامت خداوند او را كور محشور مى‌كند.[2]  

در مسير خودسازى آنچه شخص بايد در پى آن باشد، دارا شدن حقايق الهى و ارزش‌هاى متعالى انسانى است و نه صرفاً دانا شدن به آنها. دانستنى ارزشمند است كه مقدّمه‌ى داشتن و واجديّت باشد و علمى مطلوب است كه شخص را به معلوم برساند.

راه دارا شدن حقايق و ارزش‌هاى فوق، عرفان عملى و سلوك عارفانه است. عالم و حكيم دانايند و عارف داراست. لذا براى رسيدن به كمال و سعادت حقيقى، راهى جز سلوك عارفانه وجود ندارد. هدف بعثت انبيا : نيز چيزى جز گشودن و نشان دادن اين راه و رهبرى و هدايت بشر براى اين سلوك و نيل به كمالات و سعادات ناشى از آن، و به بيان ديگر، تبديل شدن انسان بالقوّه به انسان بالفعل، نبوده است.

عرفان ناب و راستين، عين دين و حقيقت و تماميّت آن است و طريق حقيقى عرفان، چيزى جز راه انبياى الهى: نيست و مصداق اتمّ كمال عرفانى را تنها در وجود انبيا و اولياى الهى و در صدر آنها، پيامبر اسلام و اهل‌بيت پاك و بزرگوارش: بايد يافت.[3]

عرفان اصيل، كه قرآن و عترت معرّف آن و پيامبر اكرم و اهل‌بيت بزرگوارش تبلور آنند، خاستگاهى جز وحى الهى و معارف معصومين: ندارد. ملاك اصالت عرفان، انطباق و عدم تعارض آن با قرآن و عترت است و هر گونه تعارض، حاكى از نبود خلوص و انحرافى و بدلى بودن است.

گرچه گفتيم متوقّف شدن به حفظ و اندوختن اصطلاحات و الفاظ و اشتغال به بحث‌هاى علمى و حِكمى درباره‌ى حقايق دين، به مقصدى كه دين در پى تحقّق آن است نمى‌انجامد، امّا متقابلاً بايد دانست كه متوقّف شدن در اعمال بى‌روح عبادى و بى‌بهرگى از اسرار و مقاصد نهفته در آنها و به بيان ديگر، تقدّس خشك و بى‌بهره از معرفت نيز نمى‌تواند شخص را به قلّه‌هاى بلند كمال و تعالى برساند و ثمرى جز خسته كردن فرد، درجا زدن و محروميّت از پيشرفت نخواهد داشت. به فرموده‌ى اميرالمؤمنين7: اَلمُتَعَبِّدُ بَغَيرِ عِلمٍ كَحِمارِ الطّاحونَةِ يَدورُ وَ لا يَبرَحُ مِن مَكانِهِ: شخصى كه خود را در عبادت به مشقّت مى‌اندازد، امّا در عبادتش معرفت وجود ندارد، همچون الاغى است كه به سنگ آسياب بسته شده است؛ به دور خود مى‌گردد و از جاى خود دور نمی‌شود.[4]

بنابراين از يك سو با انباشتن اطّلاعات و اصطلاحات دينى در ذهن، بدون تلاش در جهت به كار بستن و حاكم كردن آموزه‌هاى آن، و از سوى ديگر با انجام پى‌درپى عبادات بى روح و خالى از معرفت، به تعالى و كمال نمى‌توان راه يافت. نيل به اين مقصود در گرو سلوك عارفانه است و سلوك عرفانى درست، چيزى جز عمل به دستورالعمل‌هاى دين همراه با درك اسرار و رموز آنها و توأم با عشق و شيفتگى نسبت به معبود نيست. 

پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 22

برخى به گمان خودسازى، به وادى علم و حكمت رو مى‌آورند و عمرى را به فراگيرى علوم و اصطلاحات سپرى مى‌كنند و در پايان راه زندگى، جز ذهنى انباشته از علوم و اصطلاحات، چيزى نصيبشان نخواهد بود و وجودشان از ارزش‌هاى متعالى انسانى و كمالات والاى الهى بى‌بهره خواهد بود. قرآن كريم اينان را به چهارپايانى تشبيه نموده است كه كتاب‌هاى فراوانى را بر پشت خود حمل می‌كنند، امّا بهره‌اى از آن كتب نصيبشان نيست. مَثَلُ الَّذينَ حُمِّلُوا التَّوريةَ ثُمَّ لَم يَحمِلُوها كَمَثَلِ الحِمارِ يَحمِلُ اَسفاراً: مثال كسانى كه دانش تورات را حاملند، امّا حقايق و ارزش‌هاى آن را حامل نيستند، همچون الاغى است كه كتاب‌هايى را حمل مى‌كند.[1] پيامبر اكرم9 مى‌فرمايند: مَن تَعَلَّمَ العِلمَ وَ لَم يَعمَل بِما فيهِ حَشَرَهُ اللهُ يَومَ القِيامَةِ اَعمى: هر كه علم بياموزد و به آنچه در آن است عمل نكند، در روز قيامت خداوند او را كور محشور مى‌كند.[2]

در مسير خودسازى آنچه شخص بايد در پى آن باشد، دارا شدن حقايق الهى و ارزش‌هاى متعالى انسانى است و نه صرفاً دانا شدن به آنها. دانستنى ارزشمند است كه مقدّمه‌ى داشتن و واجديّت باشد و علمى مطلوب است كه شخص را به معلوم برساند.

راه دارا شدن حقايق و ارزش‌هاى فوق، عرفان عملى و سلوك عارفانه است. عالم و حكيم دانايند و عارف داراست. لذا براى رسيدن به كمال و سعادت حقيقى، راهى جز سلوك عارفانه وجود ندارد. هدف بعثت انبيا : نيز چيزى جز گشودن و نشان دادن اين راه و رهبرى و هدايت بشر براى اين سلوك و نيل به كمالات و سعادات ناشى از آن، و به بيان ديگر، تبديل شدن انسان بالقوّه به انسان بالفعل، نبوده است.

0211011عرفان و دین چه رابطه‌ای با هم دارند و چگونه می‌توان مطمئن شد یک مكتب عرفانی، اصیل و غیر منحرف است؟
پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 22

عرفان ناب و راستين، عين دين و حقيقت و تماميّت آن است و طريق حقيقى عرفان، چيزى جز راه انبياى الهى (علیم السلام) نيست و مصداق اتمّ كمال عرفانى را تنها در وجود انبيا و اولياى الهى و در صدر آنها، پيامبر اسلام و اهلبيت پاك و بزرگوارش (علیهم السلام) بايد يافت.^[1] 
عرفان اصيل، كه قرآن و عترت معرّف آن و پيامبر اكرم و اهلبيت بزرگوارش تبلور آنند، خاستگاهى جز وحى الهى و معارف معصومين (علیهم السلام) ندارد. ملاك اصالت عرفان، انطباق و عدم تعارض آن با قرآن و عترت است و هر گونه تعارض، حاكى از نبود خلوص و انحرافى و بدلى بودن است.

 1. ن.ك. به: مهدى طيّب، سرّ حقّ، فصل اوّل.


منبع: سایت اهل ولاء   www.ahlevela.com

0211012 آیا با پرداختن به عبادت بدون معرفت، می‌توان به مراتب بلند كمال رسید؟
پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 23

گرچه متوقّف شدن به حفظ و اندوختن اصطلاحات و الفاظ و اشتغال به بحث هاى علمى و حِكمى دربارهى حقايق دين، به مقصدى كه دين در پى تحقّق آن است نمى انجامد، امّا متقابلاً بايد دانست كه متوقّف شدن در اعمال بىروح عبادى و بى بهرگى از اسرار و مقاصد نهفته در آنها و به بيان ديگر، تقدّس خشك و بى بهره از معرفت نيز نمى تواند شخص را به قلّه هاى بلند كمال و تعالى برساند و ثمرى جز خسته كردن فرد، درجا زدن و محروميّت از پيشرفت نخواهد داشت. به فرموده ى اميرالمؤمنين(علیه السّلام): اَلمُتَعَبِّدُ بَغَيرِ عِلمٍ كَحِمارِ الطّاحونَةِ يَدورُ وَ لا يَبرَحُ مِن مَكانِهِ: شخصى كه خود را در عبادت به مشقّت مى اندازد، امّا در عبادتش معرفت وجود ندارد، همچون الاغى است كه به سنگ آسياب بسته شده است؛ به دور خود مى گردد و از جاى خود دور نمى شود.¹ 
بنابراين از يك سو با انباشتن اطّلاعات و اصطلاحات دينى در ذهن، بدون تلاش در جهت به كار بستن و حاكم كردن آموزه هاى آن، و از سوى ديگر با انجام پى درپى عبادات بى روح و خالى از معرفت، به تعالى و كمال نمى توان راه يافت. نيل به اين مقصود در گرو سلوك عارفانه است و سلوك عرفانى درست، چيزى جز عمل به دستورالعمل هاى دين همراه با درك اسرار و رموز آنها و توأم با عشق و شيفتگى نسبت به معبود نيست.

1. آمدى، غررالحكم، ص 41.

منبع: سایت اهل ولاء   www.ahlevela.com

0211013بین دینداری عارفان با سایر دینداران چه تفاوتی وجود دارد؟
پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 23 تا 24

1. خداگرا بودن: گروه هاى متنوّعى در پرداختن به دين، در پى مقاصد دنيوى مى باشند. منافقان كه در باطن كافر و دشمن دينند و به دروغ، در ظاهر خود را مؤمن جلوه مى دهند تا از خطرهايى كه كافران را تهديد مى كند مصون بمانند و بتوانند در جامعه ى اسلامى نفوذ كنند و از پشت، ضربه ى كارى ترى به پيكر دين و جامعه ى دينى بزنند؛ متظاهران كه ايمان راسخى ندارند و تنها براى مردم فريبى و جلب اعتماد و احترام ديگران و نيل به منافع و مطامع دنيوى، به ديندارى تظاهر مى كنند؛ مؤمنان كوته فكر و دون همّتى كه تنها انتظارشان از دين، رفع مشكلات مادّى و فراهم كردن زمينه ى دستيابى به آرزوهاى دنيوى و در نهايت، تأمين زندگى سرشار از بركات مادّى و آرامش و آسايش دنيوى است؛ و كاركردگرايان كه بدون اينكه براى واقعيّت خارجى داشتن معتقَدات دينى اهمّيّتى قائل باشند و خود را درگير بحث هاى كلامى و فلسفى وجود خدا، قيامت، ملكوت و ملكوتيان كنند، صِرف باور داشتن به اين امور را مفيد مى دانند و داشتن عقايد و احساس هاى دينى را توصيه مى كنند؛ زيرا آن را موجب آرامش روحى شخص در شرايط خطر، مايه ى احساس برخوردار بودن از يك حمايت و نقطه ى اتّكاى قوى و در نتيجه، باعث ضعف نشان ندادن و از پاى درنيامدن شخص در برابر مشكلات شديد، حوادث مهيب و موقعيّت هاى تهديدكننده، سبب پايبند ماندن شخص به اصول اخلاقى، پاكى و صداقت در خلوت و تنهايى و به هنگام نبود نظارت هاى بيرونى، و موجب ظلم و تعدّى نكردن او به ديگران در وضعيّتى كه در مسند قدرت قرار دارد و خود را از دسترس آنها خارج و از اعتراض و تعرّض و واكنش در برابر ظلم هايش در امان مى بيند؛ مى دانند. تمامى گروه هاى فوق، اعم از منافقان، متظاهران، متديّنان كوته فكر و دون همّت و كاركردگرايان، در رويكرد به دين، دنياگرا مى باشند.
گروه ديگرى از مؤمنان، با انگيزه ى درامان ماندن از سختى ها و عذاب ها، و نيل به راحتى ها و نعمت هاى اخروى، به دين روى مى آورند. اينان در رويكردشان به دين، آخرت گرا مى باشند.
امّا عارفان و سالكان، در رويكرد به دين، خداگرا مى باشند؛ به اين معنى كه انگيزه ى آنها در روى آوردن و پرداختن به دين، تنها اين است كه بنده ى مؤدّبى در پيشگاه پروردگار باشند و به وظايف عبوديّت و بندگى خود، به شايستگى رفتار كنند.
بر همين اساس، اميرالمؤمنين(علیه السّلام) به خداوند عرضه مى دارند: وَجَدتُكَ اَهلاً لِلعِبادَةِ فَعَبَدتُكَ : تو را سزاوار عبادت شدن يافتم، لذا راه بندگى ات را در پيش گرفتم.¹ همين طور آن حضرت درباره ى عبادت آزادگان مى فرمايند: قَومٌ عَبَدوا اللهَ شُكراً فَتِلكَ عِبادَةُ الاَحرارِ: گروهى تنها در مقام سپاس، خدا را عبادت و بندگى مى كنند و آن عبادت آزادگان است.²

1. مجلسى، بحارالانوار، ج 41، ص 14.

2. سيّد رضى، نهج‌البلاغه، حكمت 237.

منبع: سایت اهل ولاء   www.ahlevela.com

پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 25

2. عاشقانه بودن: اشخاصى كه به دين روى آورده و به انجام دستورهاى دينى تن داده اند، به دو گروه صابران و عاشقان قابل تقسيم مى باشند. صابران كسانى اند كه تكاليف دينى براى آنها تلخ و سخت است و با اكراه و تلخى، انجام آنها را متحمّل مى شوند. صابران خود به دو گروه تقسيم مى شوند. نخست راهبان و خائفان، كه نه به خدايى كه دستورات دينى را صادر كرده است علاقه و محبّتى دارند و نه فايده و ثمرى در اجراى دستورات مزبور مى بينند، بلكه تنها از ترس پيامدهاى تلخ دنيوى و اخروى تخلّف از فرامين الهى و براى دچار نشدن به آن، تن به طاعت و عبادت مى دهند. دوم تاجران، اجيران و طامعان، كه گرچه ايشان نيز علاقه و محبّتى به خدا در قلبشان نيست، امّا به منافع و ثمراتى كه اجراى دستورات دينى در پى دارد آگاهى يافته اند و لذا به طمع نيل به تبعات شيرين دنيوى و اخروى يا دستيابى به كشف وكرامات و قدرت هاى روحى، سر به راه دين نهاده اند و از دستورات آن پيروى مى كنند. امّا عارفان و سالكان، نه به پيامدهاى تلخ تمرّد از دين توجّه دارند و نه به ثمرات شيرين اطاعت از دين اعتنايى مى كنند و نه انجام تكاليف دينى در نظرشان تلخ و دشوار است. اينان صرفاً به دليل محبّت و عشقى كه به خدا دارند و اينكه به مقتضاى آن محبّت و عشق، درصدد خشنود ساختن محبوب و كسب رضايت خاطر معشوق خويشند، نه تلخكامانه و از سر ناچارى، بلكه مشتاقانه، به استقبال اوامر الهى مى روند و دستورهاى دين را به شيرينى و گوارايى پذيرا مى شوند و از انجام آنها لذّت مى برند.
امام صادق (علیه السّلام) در توصيف اين گروه مى فرمايند: قَومٌ عَبَدوا اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ حُبّاً لَهُ، فَتِلكَ عِبادَةُ الاَحرارِ وَ هِىَ اَفضَلُ العِبادَةِ: گروهى خداى عزّوجلّ رابه دليل محبّت و عشقى كه به او دارند بندگى مى كنند، اين عبادت آزادگان و برترين عبادت هاست.^[1]  و در بيان انگيزه ى خود در انجام عبادت مى فرمايند: وَلكِنّى اَعبُدُهُ حُبّاً لَهُ عَزَّ وَ جَلَّ، فَتِلكَ عِبادَةُ الكِرامِ: امّا من به دليل عشق به خداوند عزّوجلّ، او را عبادت مى كنم و اين عبادت بزرگواران است.^[2] 
امام باقر(علیه السّلام) بر اساس همين رويكرد مى فرمايند: هَلِ الدّينُ اِلاَّ الحُبُّ؟ ... اَلدّينُ هُوَ الحُبُّ وَ الحُبُّ هُوَ الدّينُ: آيا دين چيزى جز محبّت و عشق است؟ ... دين همان محبّت و عشق، و محبّت و عشق همان دين است.^[3]

[1] . كلينى، كافى، ج 2، ص 84.

[2] . مجلسى، بحارالانوار، ج 67، ص 17، 197 و 204.

[3] . مجلسى، بحارالانوار، ج 69، ص 238.

منبع: سایت اهل ولاء   www.ahlevela.com

0211015بین دینداری عارفان با سایر دینداران چه تفاوتی وجود دارد؟
پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 26

3. متعمّقانه بودن: قرآن كريم و احاديث معصومين (علیهم السّلام)، كه اصلى ترين منابع معارف دين مى باشند، به مفهوم ظاهرى و اوّليّه اى كه از آنها استنباط مى گردد خلاصه نمى شوند، بلكه اسرار و رموز و ژرفا و بطونى بى انتها دارند.
اميرالمؤمنين(علیه السّلام) درباره ى قرآن كريم مى فرمايند: ظاهِرُهُ اَنيقٌ وَ باطِنُهُ عَميقٌ: ظاهرش زيبا و درونش پرژرفاست.^[1]  
امام صادق(علیه السّلام) نيز مى فرمايند: كِتابُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلى اَربَعَةِ اَشياءٍ، عَلَى العِبارَةِ وَ الاِشارَةِ وَ اللَّطائِفِ وَ الحَقائِقِ. فَالعِبارَةُ ِلالعَوامِ وَ الاِشارَةُ لِلخَواصِّ وَ اللَّطائِفُ لِلاَولياءِ وَ الحَقائِقُ لِلاَنبياءِ: كتاب خداوند عزّوجلّ بر چهار قسم است، عبارت، اشاره، لطايف و حقايق. عبارت آن براى عوام، اشاره ى آن براى خواص، لطايف آن براى اوليا و حقايق آن براى انبياست.^[2]
پيامبر اكرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) نيز مى فرمايند: اِنَّ لِلقُرانِ ظَهرَاً وَ بَطناً وَ لِبَطنِهِ بَطناً اِلى سَبعَةِ اَبطُنِ: هر آينه براى قرآن، ظاهرى و باطنى است و براى باطن آن نيز باطنى است، تا هفت بطن.^[3] امام باقر(علیه السّلام) مى فرمايند : ظَهرُهُ تَنزيلُهُ وَ بَطنُهُ تَأويلُهُ: ظاهر قرآن همان مفاهيم و عبارات نازل شده ى آن و بطن آن تأويل آن است.^[4] امام سجّاد(علیه السّلام) مى فرمايند: اِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَلِمَ اَنَّهُ يَكونُ فى آخِرِ الزَّمانِ اَقوامٌ مُتَعَمِّقوُنَ، فَاَنزَلَ اللهُ تَعالى «قُل هُوَ اللهُ اَحَدٌ» وَ الآياتَ مِن سورَةِ الحَديدِ اِلى قَولِهِ «وَ هُوَ عَليمٌ بِذاتِ الصُّدورِ» : خداى عزّوجلّ مى دانست در آخرالزّمان مردمانى ژرفكاو و موشكاف خواهند آمد، به همين دليل سوره ى «قُل هُوَ اللهُ اَحَدٌ» و آيات سوره‌ى حديد تا «وَ هُوَ عَليمٌ بِذاتِ الصُّدورِ» را نازل كرد.^[5]
آنچه در مورد آيات قرآن مشاهده شد، در مورد سخنان معصومين (علیهم السّلام) نيز در احاديث خود آن بزرگواران مطرح شده است.
سالكان و عارفان، در عرصه ى شناخت دين، به درك سطحى و ظاهرى بسنده نمى كنند و متعمّقانه و ژرفكاوانه در پى دستيابى به اسرار، بطون، تأويل و رموز آن مى باشند.

[1]. سيّد رضى، نهج البلاغه، خطبه ى 18.
[2]. مجلسى، بحارالانوار، ج 75، ص 278.

[3]. فيض كاشانى، تفسير صافى، مقدّمه ى 8.
[4]. مجلسى، بحارالانوار، ج 89، ص 97.
[5]. كلينى، كافى، ج 1، ص 91.





منبع: سایت اهل ولاء   www.ahlevela.com

0211016بین دینداری عارفان با سایر دینداران چه تفاوتی وجود دارد؟
پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 26 تا 28

4. علم موهبتى و لدنّى خواهانه بودن: علم و دانايى دو نوع است. يكى آنكه از راه تحصيل، مطالعه، تفكّر و تحقيق به دست می‌آيد و به آن علم اكتسابى گفته م ىشود. ديگرى علمى كه نيل به آن در گرو درس آموزى از دانشمندان، مطالعه ى كتاب ها و تفكّر و تحقيق نيست؛ بلكه خداوند آن را از راه الهام باطنى، به شخص عطا مى كند و چشمه هاى آن علوم و معارف، از قلب شخص به زبانش جارى مى شود. به اين نوع از علم و دانايى، علم موهبتى يا لدنّى گفته مى شود.
پيامبر اكرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مى فرمايند: مَن اَخلَصَ ِللهِ اَربَعينَ يَوماً، فَجَّرَ اللهُ يَنابيعَ الحِكمَةِ مِن قَلبِهِ عَلى لِسانِهِ: هركس چهل روز وجود خود را براى خدا خالص كرد، خداوند چشمه هاى حكمت را از قلبش بر زبانش شكافته و جارى مى كند.^[1] همچنين آن حضرت مى فرمايند: جاهِدوا اَنفُسَكُم عَلى شَهَواتِكُم تَحِلُّ قُلوبَكُمُ الحِكمَةَ: با تمايلات و خواهش هاى نفسانى خود مبارزه كنيد تا حكمت در دل هايتان جاى گيرد.^[2]  و نيز مى فرمايند: مَن عَمِلَ بِما عَلِمَ، وَرَّثَهُ اللهُ عِلمَ ما لَم يَعلَمُ: هر كه به دانسته هاى خود عمل كند، خداوند علم به آنچه نمى داند را به او به ارث مى رساند.^[3]
اميرالمؤمنين(علیه السّلام) مى فرمايند: مَن زَهَّدَ فِى الدُّنيا ... عَلَّمَهُ بِغَيرِ تَعليمٍ: هركس در دنيا زهد و بى رغبتى پيشه كند ...، بدون درس آموزى، خداوند به او علم عنايت مى كند.^[4] آن حضرت در مورد اين علم مى فرمايند: لَيسَ العِلمُ فِى السَّماءِ لِيُنزِلَ اِلَيكُم وَ لا فِى الاَرضِ لِيَصعَدَ لَكُم، بَل مَجبُولٌ فى قُلوبِكُم، تَخَلَّقوا بِاَخلاقِ الرَّوحانِييّنَ حَتّى يَظهَرَ لَكُم: علم نه در آسمان است كه بر شما فرود آيد و نه در زمين است تا براى شما بالا بيايد، بلكه در قلب هاى شما آفريده شده است. به اخلاق روحانيان متخلّق شويد تا بر شما آشكار شود.^[5] امام صادق(علیه السّلام) نيز در مورد اين علم مى فرمايند: لَيسَ العِلمُ بالتَّعَلُّمِ. اِنَّما هُوَ نُورٌ يَقَعُ فى قَلبِ مَن يُريدُ اللهُ تَبارَكَ وَ تَعالى اَن يَهديَهُ: علم به درس آموزى نيست. علم نورى است كه خداوند در قلب كسى كه اراده مى كند هدايتش نمايد، قرار مى دهد.^[6]  
در قرآن كريم نيز اشارات و تصريحاتى بر وجود علم موهبتى به چشم مى خورد. خداوند در مورد حضرت خضر(علیه السّلام) مى فرمايد: عَبداً مِن عِبادِنا اتَيناهُ رَحمَةً مِن عِندِنا وَ عَلَّمناهُ مِن لَدُنّا عِلماً: بنده اى از بندگان ما كه از جانب خود رحمتى شامل حالش كرده و از نزد خويش به او علم آموخته بوديم.^[7] در مورد جناب لقمان(علیه السّلام) مى فرمايد: وَ لَقَد اتَينا لُقمانَ الحِكمَةَ: همانا به لقمان حكمت عطا كرديم.^[8] همچنين قرآن در بيان ثمرات تقوا مى فرمايد: وَ اتَّقُوا اللهَ وَ يُعَلِّمُكُمُ اللهُ: تقواى الهى داشته باشيد و خدا به شما علم می‌آموزد.^[9] و نيز مى فرمايد: اِن تَتَّقُوا اللهَ يَجعَل لَكُم فُرقاناً: اگر تقواى الهى داشته باشيد، خداوند براى شما توان تشخيص حقّ از باطل قرار مى دهد.^[10] 
عارفان و سالكان، ضمن نفى نكردن علوم ظاهرى و اكتسابى و در عين اقدام در جهت فراگيرى آنها، به اين علوم بسنده نمى كنند و با آن ارضا نمى شوند و درصدد دستيابى به علم لدنّى و موهبتى الهى اند.

[1]  . مجلسى، بحارالانوار، ج 67، ص 249.

[2] . ورّام بن ابى فراس، مجموعه‌ى ورّام، ج 2، ص 122.

[3] . مجلسى، بحارالانوار، ج 68، ص 363.

[4] . مجلسى، بحارالانوار، ج 78، ص 63.

[5] . فيض كاشانى، كلمات مكنونه، ص 247.

[6] . مجلسى، بحارالانوار، ج 1، ص 225.

[7] . سوره‌ى كهف، آيه‌ى 65.

[8] . سوره‌ى لقمان، آيه‌ى 12.

[9] . سوره‌ى بقره، آيه‌ى 282.

[10] . سوره‌ى انفال، آيه‌ى 29.

منبع: سایت اهل ولاء   www.ahlevela.com

ر0211017بین دینداری عارفان با سایر دینداران چه تفاوتی وجود دارد؟
پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 28 تا 29

5. شهودطلبانه بودن : همان گونه كه در ظاهر وجود انسان حواسّى است كه ظاهر عالَم را با آنها ادراك مى كند، در باطن انسان نيز حواسّ مشابهى وجود دارد كه به وسيله ى آنها مى توان باطن عالَم را ادراك كرد؛[1] امّا در اكثر افراد حواسّ باطنى غيرفعّال است، لذا نمى توانند ملكوت و باطن عالَم را ادراك كنند و چه بسا تصوّرشان از عالَم، به ظواهرى كه با حواسّ ظاهرى خود ادراك مى كنند، محدود مى باشد و از اينكه عالَم، باطن و ملكوتى دارد بى خبرند.[2] علّت غيرفعّال بودن حواسّ باطنى در اغلب اشخاص، به خواب رفتن باطن آنهاست. از راه قطع دلبستگى به دنيا، كه از آن به موت تعبير مى شود، و از طريق پرهيزگارى، اجتناب از گناهان، آلودگى ها و لذّت طلبى هاى جسمانى و نفسانى و رهيدن از دام وسوسه هاى شيطانى، به يُمن قوّت ايمان و يقين قلبى، بيدارى باطنى حاصل می‌شود. با بيدارى باطنى، حواسّ باطنى فعّال مى شود و چشم، گوش، ذائقه، شامّه و لامسه ى باطن امكان مى يابد باطن امور و اشياء را ادراك كند.
به ديده شدن ظواهر اشياء به وسيله ى چشم بدن، مشاهده، و به ديده شدن باطن آنها به وسيله ى چشم باطن، كه همان چشم دل يا چشم روح است، شهود گفته مى شود. در موارد بسيارى نيز تعبير شهود براى هر نوع ادراك باطنى، اعم از ديدن، شنيدن، استشمام كردن، چشيدن و لمس كردن باطنى به كار مى رود.
گرچه مى توان به يارى استدلال هاى عقلى، فلسفى و يا كلامى و به كمك دلايل نقلى قرآنى و روايى، تا حدودى حقايق ملكوتى را شناخت و به وجود و ويژگى هايشان پى برد، امّا شهود آنها با حواسّ باطنى، بسيار فراتر، استوارتر، اطمينان بخش تر و ارزشمندتر از درك مفهومى آنها به وسيله ى عقل و انديشه است.
سالكان و عارفان، گرچه آموختن علوم و معارف ظاهرى را نفى نمى كنند و خود نيز به فراگيرى آن مى پردازند، امّا اين شناخت هاى عقلى و علمى، آنها را ارضا نمى كند و در پى شهود حقايق عالم هستى اند. آنها به اين اكتفا نمى كنند كه از طريق عقل و نقل دريابند كه خدا و قيامتى وجود دارد و عالَم، ملكوت و باطنى دارد و ملكوتيان و ارواح انبيا و اوليا حاضر و ناظرند. آنها طالب تجربه هاى عارفانه و شهود اين حقايق عالَم وجودند.

0211018بین دینداری عارفان با سایر دینداران چه تفاوتی وجود دارد؟
پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 29 تا 30

6. تماميّتگرا بودن: رويكرد سالكان و عارفان به دين به لحاظ هاى گوناگون، تماميّتگراست.
اگر بهره مندى از دين را به سه مرتبه ى اسلام، به معنى انطباق ظاهر فرد با ظواهر دينى، ايمان، به معنى گرايش و پذيرش قلبى حقايق و تعاليم دين، و ايقان، به معنى باور مستحكم و خدشه ناپذير قلبى حقايق و تعاليم دين، تقسيم كنيم؛ سالكان و عارفان طالب بهره مندى از دين در سرحدّ نهايى كمال، يعنى نيل به مرتبه ى يقين يا ايقانند.
به لحاظ ديگر، اگر ديندارى را در قالب سير الى الله، در چهار مرحله ى اسلام، ايمان، هجرت و جهاد، و در سه سطح اصغر، اكبر و اعظم طبقه بندى كنيم و در نتيجه، مدارج تديّن در اين سير به دوازده مرتبه ى اسلام اصغر، ايمان اصغر، هجرت صغرى و جهاد اصغر؛ اسلام اكبر، ايمان اكبر، هجرت كبرى و جهاد اكبر؛ و اسلام اعظم، ايمان اعظم، هجرت عظمى و جهاد اعظم تقسيم شود؛ سالكان و عارفان، طالب طىّ تمامى مدارج مزبور و برخوردارى از همه ى ارزش هاى مراتب دوازده گانه ى دين در سير خود به سوى حضرت حق مى باشند.
به عبارت ديگر، دين همچون هر چيز ديگر، داراى اسم، وصف و ذات است. بهعنوان مثال، اگر سيبى را در نظر بگيريم، حروف «س»، «ى» و «ب» اسم آن را تشكيل مى دهند. تمامى كتاب هايى كه در عرصه ى كشاورزى، علوم تغذيه و پزشكى، بر اساس مطالعات علمى در زمينه ى انواع، روش پرورش و خواصّ غذايى و طبّى سيب نگاشته شده اند، وصف سيب است. امّا خود سيب غير از اسم و وصف آن است. تكرار نام سيب و يا مطالعه و فراگيرى مطالبى كه در وصف سيب نوشته شده است، هيچ يك انسان را از خواصّ غذايى و طبّى سيب بهره مند نمى كند، بلكه خوردن خود سيب است كه چنان آثار و خواصّى براى انسان دارد. دين نيز اسمى دارد كه همان نام و ظاهر مسلمانى است. وصفى دارد كه تمام علوم عقلى و نقلى در زمينه ى معارف اسلامى است. امّا نام و ظواهر مسلمانى و نيز انباشتن ذهن از علوم و اصطلاحات دينى، غير از ذات و خود دين است. آنچه اثربخش و مايه ى رستگارى، كمال، سعادت و تعالى انسان مى شود، ذات دين است، نه اسم يا وصف آن. سالكان و عارفان به نام و ظواهر مسلمانى و به معلومات و اطّلاعات دينى بسنده نمى كنند و در پى آنند كه ذات دين بر تمامى ذرّات و ابعاد وجودشان حاكم شود و نهال دين در وجودشان به ثمر بنشيند.
از جنبه ى ديگر، دين داراى احكام و دستورات ظاهرى، اخلاق و روحيّات معنوى، و مقامات و حالات باطنى، و به تعبير ديگر، شريعت، طريقت و حقيقت است. گروهى از دينداران با افراط در پرداختن به يك حوزه، عملاً از ساير حوزه هاى دين بازمانده و محروم شده اند. گروه ديگرى از دينداران، همچون برخى از صوفيان، حوزه هاى سه گانه ى مزبور را همچون مراتبى پنداشته اند كه به ترتيب بايد طى شود و با رسيدن به مرتبه ى بالاتر، فرد از مرتبه ى پيشين و مراعات مقتضيات آن بى نياز مىشود. يعنى افراد مبتدى ملزم به رعايت شريعت، سالكان مقيّد به عمل به لوازم طريقت و بىنياز از رعايت شريعت، و عارفان واصل به حقيقت، بىنياز از هر دو مرتبه ى شريعت و طريقت و مراعات ملزومات آنها مى باشند. اين برداشت از دين كاملاً نادرست است. مراتب سه گانه ى مزبور لازم و ملزوم هم و جدايى ناپذيرند. قلب واصل به حقيقت، روحيّات و اخلاقى متناسب با خود در فرد پديد مى آورد و آن اخلاق و روحيّات، رفتار و كردارى هماهنگ با خود را ايجاد مى كند. چنين فردى انسان كامل و بهره مند از تماميّت دين است. سالكان و عارفان راستين، در رويكرد به دين، به اين معنى نيز تماميّت گرا مى باشند و توأمان و همزمان، شريعت، طريقت و حقيقت را طالبند.^[1]

[1]   . براى آشنايى بيشتر با شاخصه‌هاى رويكرد سالكان به دين، ن.ك. به: مهدى طيّب، سرّ حقّ، ص 14 تا 54.

منبع: سایت اهل ولاء   www.ahlevela.com

0211019سالك برای این که در مسیر سلوک به بی‌راهه کشیده نشود، یا در بین راه نماند و به مقصد نهایی برسد، چه باید بکند؟
پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 31 تا 32

1. علم و آگاهى به حقايق و معارف دينى: نخستين امرى كه سالك براى مصونيّت از خطا در سلوك و مبتلا شدن به ضلالت و گمراهى بدان نيازمند است، شناخت عميق و دقيق حقايق و معارف دينى است. اين حقايق و معارف شامل عقايد اسلامى و دستورالعمل هاى اخلاقى و فقهى دين، در تمام عرصه هاى فردى و اجتماعى، مادّى و معنوى، ظاهرى و باطنى و عبادى مى شود. علّت اصلى گمراهى بسيارى از كسانى كه در سلوك عرفانى به بيراهه رفته اند، ناآگاهى، بى اطّلاعى و بسنده كردن به درك عوامانه و آميخته با حدس و گمان و خرافه، از آموزه هاى دين بوده است.
اميرالمؤمنين(علیه السّلام) به كميل، كه از اصحاب سرّ آن حضرت بود، مى فرمايند: يا كُمَيلُ ما مِن حَرَكَةٍ اِلّا وَ اَنتَ مُحتاجٌ فيها اِلى مَعرِفَةٍ : اى كميل! هيچ حركتى نيست مگر اينكه در آن به معرفتى نيازمندى.^[1] پيامبر اكرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مى فرمايند: مَن عَمِلَ عَلى غَيرِ عِلمٍ كانَ ما يُفسِدُ اَكثَرَ مِمّا يُصلِحُ: هركس  بر مبنايى جز علم و دانايى دست به عمل زند، آنچه را تباه مى كند بيش از آن چيزى است كه اصلاح مى كند.^[2] امام صادق(علیه السّلام) نيز در بيان عواقب طىّ طريق بدون بصيرت و معرفت مى فرمايند : اَلعامِلُ عَلى غَيرِ بَصيرَةٍ كَالسّائِرِ عَلى غَيرِ الطَّريقِ، لا يَزيدُهُ سُرعَةُ السَّيرِ اِلّا بُعداً: كسى كه بدون بصيرت و شناخت دست به كار مى شود، همچون كسى است كه در بيراهه راه مى سپارد، كه سريع تر راه سپردن او ثمرى جز دور شدن بيشتر از مقصد، نخواهد داشت.^[3]
آنچه در اين زمينه بسيار اهمّيّت دارد مرجعى است كه شخص از آن كسب علم و آگاهى مى كند. زيرا اگر مرجع از صلاحيّت لازم برخوردار نباشد، آموخته هاى شخص اصالت و صحّت كامل نخواهد داشت و چه بسا همين علم و آگاهى، سبب گمراهى و بيراهه رفتن او شود. با توجّه به دلايل فراوان عقلى، قرآنى و روايى كه در كلام شيعى، در مبحث امامت مطرح است، تنها مرجع بدون خطا و كاستى ناپذير در عرصه ى معرفت و شناخت دين، پيامبر اكرم و اهل بيت معصوم ایشان (علیهم السّلام) مى باشند. بنابراين تنها، شناختى از معارف و حقايق دينى بىعيب و نقص و تضمين كننده ى سلامت در سلوك است كه از محضر و مكتب اين بزرگواران كسب شده باشد.
امام باقر(علیه السّلام) درباره ى حسن بصرى، كه يكى از بزرگان تصوّف در عصر ايشان بود، فرمودند : فَليَذهَبِ الحَسَنُ يَميناً وَ شِمالاً، لا يُوجَدُ العِلمُ اِلّا عِندَ اَهلِ بَيتٍ نَزَلَ عَلَيهِم جَبرَئيلُ: حسن بصرى به جانب راست يا چپ عالم برود؛ علم راستين جز نزد خاندانى كه جبرئيل بر آنها فرود مى آيد يافت نمى شود.^[4] همچنين آن حضرت به دو تن از فقيهان غيرشيعى عصر خود به نام هاى سلمة بن كهيل و حكم بن عتيبه فرمودند: شَرِّقا و غَرِّبا. لَن تَجِدا عِلماً صَحيحاً اِلّا شَيئاً يَخرُجُ مِن عِندِنا اَهلَ البَيتِ : به شرق و غرب عالم برويد. هرگز علم صحيحى جز آنچه از نزد ما اهل بيت بيرون آمده است نخواهيد يافت.^[5] بر همين اساس، آن حضرت فرمودند: اِنَّهُ لَيسَ عِندَ اَحَدٍ مِنَ النّاسِ حَقٌّ وَ لا صَوابٌ اِلّا شَىءٌ اَخَذُوهُ مِنّا اَهلَ البَيتِ: نزد احدى از مردم مطلب حقّ و درستى جز آنچه از ما اهل بيت گرفته اند وجود ندارد.^[6] و نيز فرمودند: فَكُلُّ ما لَم يَخرُجُ مِن هذَا البَيتِ وَ هُوَ باطلٌ: هر آنچه از اين خانه بيرون نيامده باشد باطل است. ^[7]
حقيقت فوق سبب شد كه ائمّه (علیهم السّلام) شيعيان خود را از مراجعه به غير اهل بيت و پرورشيافتگان اين مكتب به شدّت منع كنند. چنانچه امام كاظم(علیه السّلام) فرمودند: لا تَأخُذَنَّ مَعالِمَ دينِكَ عَن غَيرِ شيعَتِنا : معارف دين خود را جز از شيعيان ما مگير.^[8]  امام صادق (علیه السّلام) نيز فرمودند: كَذَبَ مَن زَعَمَ اَنَّهُ مِن شيعَتِنا وَ هُوَ مُتَمَسِّكٌ بِعُروَةِ غَيرِنا: آن كس كه مى پندارد از شيعيان ماست در حالى كه به ريسمان غير ما تمسّك مى جويد، در دعوى تشيّع خود صادق نيست.^[9]  بر اساس آنچه گفته شد، اميرالمؤمنين(علیه السّلام) به كميل فرمودند: يا كُمَيلُ لا تَأخُذ اِلّا عَنّا تَكُن مِنّا: جز از ما مگير تا از ما باشى.^[10]

[1]. مجلسى، بحارالانوار، ج 74، ص 268 و 414.
[2]. كلينى، كافى، ج 1، ص 44.
[3]. كلينى، كافى، ج 1، ص 43.
[4]. كلينى، كافى، ج 1، ص 51 و مجلسى، بحارالانوار، ج 2، ص 91.
[5]. كلينى، كافى، ج 1، ص 399 و مجلسى، بحارالانوار، ج 2، ص 92.
[6]. كلينى، كافى، ج 1، ص 399 و مجلسى، بحارالانوار، ج 2، ص 94.
[7]. حرّ عاملى، وسائل الشّيعه، ج 27، ص 74 و مجلسى، بحارالانوار، ج 2، ص 94.
[8]. حرّ عاملى، وسائل الشّيعه، ج 27، ص 150 و مجلسى، بحارالانوار، ج 2، ص 82.
[9]. حرّ عاملى، وسائل الشّيعه، ج 27، ص 117 و مجلسى، بحارالانوار، ج 2، ص 98.
[10]. مجلسى، بحارالانوار، ج 74، ص 268 و 414. 




منبع: سایت اهل ولاء   www.ahlevela.com

0211020سالك برای این که در مسیر سلوک به بی‌راهه کشیده نشود، یا در بین راه نماند و به مقصد نهایی برسد، چه باید بکند؟
پاسخ: مهدی طیّب، شراب طهور، ص 32 تا 34

2. صدق و اخلاص: دومين امرى كه لازمه ى سلامت در سلوك و نيل به كعبه ى مقصود است، صدق و اخلاص در سلوك مى باشد. به اين معنى كه شخص در طىّ طريق بايد از هر گونه اغراض نفسانى خالى باشد. نه مطامع دنيوى، از قبيل كسب مال يا جلب احترام ديگران، نه مقاصد اخروى، همچون آسانى جان دادن يا آسايش در عالم قبر و برزخ، يا مصونيّت از سختى حساب اخروى و محكوم نشدن به عِقاب دوزخى و يا دستيابى به نعمت ها و لذّت هاى بهشتى، و نه حتّى نايل شدن به كشف و كرامات و مقامات و كمالات روحى و معنوى، هيچ يك انگيزاننده ى او در گام نهادن در صراط سلوك نباشد. بلكه بايد صرفاً به قصد اينكه بنده اى مؤدّب براى پروردگار خود باشد و به وظايف بندگى به شايستگى عمل كند، قدم در مسير سلوك گذارد و انتظار هيچ پاداشى در قبال آنچه انجام مى دهد نداشته باشد.
قرآن كريم در اين زمينه مى فرمايد: وَ الَّذينَ جاهَدوا فينا لَنَهديَنَّهُم سُبُلَنا وَ اِنَّ اللهَ لَمَعَ الُمحسِنينَ : كسانى را كه در راه ما مجاهدت مى كنند، يقيناً به راه هايمان هدايتشان مى كنيم و خداوند قطعاً با نيكوكاران است.^[1] تأكيدهاى مكرّرى كه در اين آيه ديده مى شود و هدايت به معناى ايصال الى المطلوب و نه ارائهى طريق، را تضمين مى كند، همه در گرو فقط براى خدا انجام شدن مجاهدت بنده است. بنابراين در صورت خالصانه گام برداشتن در طريق، نيل به مقصد قطعى و تضمين شده است.
همچنين قرآن كريم در مورد كسانى كه آرزومند لقاء الله مى باشند و به ديدار پروردگار خود اميد بسته اند، مى فرمايد: فَمَن كانَ يَرجُو لِقاءَ رَبِّهِ فَليَعمَل عَمَلاً صالِحاً وَ لا يُشرِك بِعِبادَةِ رَبِّهِ اَحَداً: هركس اميد به ديدار پروردگارش بسته است، بايد عمل صالح انجام دهد و احدى را در عبادت و بندگى پروردگارش شريك نكند.^[2] بر اساس اين آيه ى شريفه، تنها كسانى توفيق نيل به لقاء الله نصيبشان مى شود كه در اعمال صالحى كه در مسير بندگى پروردگار انجام مى دهند، احدى، از جمله خودشان را شريك نكنند. آن كس كه از رهگذر طاعت، عبادت و بندگى و مجاهدت خود در پى رسيدن به سود و منفعتى است، تنها براى خدا بندگى نكرده است، بلكه در كارى كه انجام داده، خود را شريك پروردگار كرده است.
صداقت در سلوك به اين معنى است كه سالك به راستى قصدى جز اداى وظايف بندگى و مراعات ادب در پيشگاه پروردگار نداشته باشد و در حالى كه تظاهر به اخلاص مى كند، در باطن، چشم به منافع و آثار دنيوى و اخروى عمل خود اندوخته باشد.
آنچه مى تواند زمينه ساز صدق و اخلاص مورد نظر باشد، معرفت و محبّت است. زيرا اوّلاً عمل خالص تنها از دو كس سر مىزند. يكى شخص غنىّى كه غنايش مطلق است و در نتيجه، نيازى ندارد تا براى تأمين آن، كارى انجام دهد. ديگرى شخص فقيرى كه فقرش مطلق و رفع ناشدنى است و در نتيجه، هيچ چيز نمى تواند فقر او را برطرف كند تا به خاطر آن دست به كارى زند. خداى متعال غنىّ مطلق است و لذا در كار خود كاملاً فارغ از هر گونه قصد و غرض سودجويانه است. بنده اى هم كه به فقر مطلق خود پى برَد و متوجّه شود كه فقر ذاتى او با هيچ چيز رفع نمى شود، در كارش خالى از قصد و غرض مى گردد. قرآن كريم در مقام بيان فقر مطلق عبد و غناى مطلق خداوند مى فرمايد: يا اَيُّهَا النّاسُ اَنتُمُ الفُقَراءُ اِلَى اللهِ وَ اللهُ هُوَ الغَنىُّ الحَميدُ: اى مردم! شما فقيران به خداييد و خداوند همان غنىّ ستودنى است.^[3] از پيامبر اكرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) روايت شده است كه فرمودند: اَلفَقرُ سَوادُ الوَجهِ فِى الدّارَينِ : فقر در دنيا و آخرت مايه ى سيه رويى (مخلوق) است.^[4] يعنى فقر ذاتى مخلوق و ممكن الوجود، نه در دنيا و نه در آخرت رفع شدنى نيست.

سيه رويى ز ممكن در دو عالم
جدا هرگز نشد اللهُ اَعلَم

معرفت نسبت به اين حقيقت سبب مىشود عبد در عمل خود از شائبه ى هر گونه قصد و غرض منفعت جويانه خالى و خالص شود.
ثانياً آنچه مى تواند منشاء عمل خالص شود محبّت و عشق است؛ زيرا عاشق جز معشوق هيچ چيز، از جمله خود را نمى بيند و هنگامى كه خود را نديد، اينكه از رهگذر اعمال خود در پى كسب سودى براى خويش باشد، منتفى خواهد بود. پيامبر اكرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مى فرمايند: حُبُّكَ لِلشَّىءِ يُعمى وَ يُصِمُّ : محبّت تو نسبت به چيزى تو را كور و كر مى كند.^[5] يعنى محب از ديدن غير محبوب، كور و از شنيدن صداى غير او، كر مى شود. در نتيجه، محبّ، خود را نيز نمى بيند.

چنان پر شد فضاى سينه از دوست
كه ياد خويش گم شد از ضميرم

جز اهل محبّت و عشق، همه ى خلق تاجرند و كاسب كارانه عمل مى كنند. گروهى در كارهاى خود در پى سود و منفعت دنيوى، گروهى به دنبال بهره و پاداش اخروى و جمعى نيز در پى كرامات و مقامات معنويند. امّا اهل عشق و محبّت، جز معشوق چيزى نمی‌بينند و جز رضاى محبوب چيزى نمى طلبند.
بنابراين كسانى كه در جذبه ى محبّت و عشق الهى قرار مى گيرند، از شائبه ى هر گونه قصد و غرض نفسانى مبرّا و منزّه مى شوند و در اعمال و عبادات خود جز رضايت حضرت حق، چيزى را نمى جويند.
معرفت به فقر مطلق ذاتى خود و محبّت به پروردگار جميل خويش، دو گوهرى مى باشند كه سالك را به صدق و اخلاص مى رسانند و صدق و اخلاص، مصونيّت او را از بيراهه رفتن و يا در ميانه ى راه ماندن تضمين مى كند.

[1]. سوره ى عنكبوت، آيه ى 69.
[2]. سوره ى كهف، آيه ى 110.
[3]. سوره ى فاطر، آيه ى 15.
[4]. مجلسى، بحارالانوار، ج 69، ص 30.
[5]. صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 380.




منبع: سایت اهل ولاء   www.ahlevela.com