سخنی با خواننده

در اوایل دهه‌ی شصت، خدای متعال توفیق درک محضر یکی از عارفان بزرگوار معاصر شیعی را نصیب مؤلّف این اثر نمود و تا اواخر سال ۱۳۸۱ ﻫ.ش که آن بزرگوار خرقه تهی کرد و به جنّة‌اللّقاء پرواز نمود به فضل الهی، توفیق مزبور ادامه یافت. آن عارف بزرگوار در اشاره‎ی اجمالی به سرگذشت سیر عرفانی خویش چنین می‎فرمود:

 در ایام جوانی همراه پدرم به نجف اشرف مشرّف شده بودم. در آن زمان به شدّت تشنه‎ی علوم و معارف دینی بودم و با تمام وجود خواستار این بودم که در نجف بمانم و در حوزه تحصیل کنم، ولی پدرم که مسن بود و جز من پسر دیگری نداشت که بتواند در کارها به او کمک کند، با ماندنم در نجف موافق نبود. در حرم امیرالمؤمنین علیه السّلام به حضرت التماس می‎کردم ترتیبی دهند که در نجف بمانم و درس بخوانم و آن‌قدر سینه‎ام را به ضریح حضرت فشار می‎دادم و می‎مالیدم که موهایش کنده و تمام سینه‎ام زخم شده بود. حالم به گونه‎ای بود که احتمال نمی‎دادم به‎ ایران برگردم. به خودم می‎گفتم یا در نجف می‎مانم و مشغول تحصیل می‎شوم یا اگر مجبور به بازگشت شوم، همین‎جا جان ‌می‎دهم و می‎میرم. با علمای نجف هم که مشکلم را در میان گذاشتم تا مجوّزی برای ماندن در نجف از آنها بگیرم، به من گفتند که وظیفه‎ی تو این است که رضایت پدرت را تأمین کنی و برای کمک به او به ایران بازگردی. در نتیجه نه التماس‎هایم به حضرت امیر کاری از پیش برد و نه متوسّل شدنم به علما مرا به خواسته‎ام رساند. تا اینکه با همان حال ملتهب همراه پدرم به کربلا مشرّف شدیم. در حرم حضرت اباعبدالله علیه السّلام در بالاسر ضریح حضرت همه چیز حل شد و هر چه را می‎خواستم، به من عنایت کردند؛ به طوری که هنگام مراجعت حتّی جلوتر از پدرم و بدون هرگونه ناراحتی به راه افتادم و به ایران بازگشتم.

در ایران اوّلین کسانی که برای دیدن من به عنوان زائر عتبات، به منزل ما آمدند، دو نفر آقا سیّد بودند. آنها را به اتاق راهنمایی کردم و خودم برای آوردن وسایل پذیرایی رفتم. وقتی داشتم به اتاق برمی‎گشتم، جلوی در اتاق پرده‎ها کنار رفت و حالت مکاشفه‎ای به من دست داد و در حالی‎ که سفره دستم بود، حدود بیست دقیقه در جای خود ثابت ماندم. دیدم بالای سر ضریح امام حسین علیه السّلام هستم و به من حالی کردند که آنچه را می‎خواستی، از حالا به بعد تحویل بگیر. آن دو آقا سیّد هم با یکدیگر صحبت می‌کردند و می‌گفتند او در حال خلسه است. از همان‌جا شروع شد؛ آن اتاق شد بالای سر ضریح حضرت و تا سی سال عزاخانه‎ی اباعبدالله علیه السّلام بود و اشخاصی که به آنجا می‎آمدند، بی آن ‎که لازم باشد کسی ذکر مصیبت بکند، می‎گریستند. در اثر عنایات حضرت اباعبدالله علیه السّلام کار به گونه‎ای بود که خیلی از بزرگان مثل مرحوم حاج ملاّ آقاجان زنجانی، مرحوم آیت‎الله شیخ محمّدتقی بافقی و مرحوم آیت‎الله شاه‎آبادی، بدون اینکه من به دنبال آنها بروم و از آنها التماس و درخواست کنم، با علاقه‎ی خودشان به آنجا می‎آمدند.

بعد از آن مکاشفه به ترتیب به چهار نفر برخوردم که مرا دست به دست به یکدیگر تحویل دادند. اوّلین فرد آیت‎الله سیّد محمّد شریف شیرازی بود. همراه او بودم تا این‎ که مرحوم شد. وقتی جنازه‎ی او را به حضرت عبدالعظیم بردیم، آیت‎الله شیخ محمّدتقی بافقی آمد و بر او نماز خواند. من که دیدم شیخ هم بر عزیزم نماز خواند و هم از مرحوم شیرازی قشنگ‎‎تر است، جذب او شدم؛ به گونه‎ای که حتّی همراه جنازه به قم نرفتم. خانه‎ی شیخ را پیدا کردم و از آن پس با شیخ محمّدتقی بافقی مرتبط بودم تا این‎ که او هم مرا تحویل آیت‎الله شیخ غلامعلی قمی‎ ـ ملقّب به تنوماسی ـ داد. من هم که او را قشنگ‎تر دیدم، از آن پس همراه وی بودم. در همین ایام با آیت‎الله شاه‎آبادی هم آشنا و دوست شدم و با وی نیز ارتباط داشتم. تا اینکه بالأخره به نفر چهارم [آیت‎الله شیخ محمّدجواد انصاری همدانی] برخوردم که شخص و طریق بود. او با سایرین متفاوت بود. چنین کسی از پوسته‎ی بشری خارج شده و آزاد است و هر ساعتی در جایی از عالم است. او دین ندارد و در وادی توحید به سر می‎برد؛ یک استوانه‎ی نور است که از عرش تا طبقات زمین امتداد دارد و نور همه‎ی اهل بیت علیهم السّلام در آن میله‎ی نور قابل وصول است.

اوّل، اهل عبادت، ‌مسجد رفتن، محراب ساختن و امام جماعت بردن بودم. بعد اهل توسّل به اهل بیت علیهم السّلام و گریه و عزاداری و اقامه‎ی مجالس ذکر اهل بیت علیهم السّلام شدم. تا اینکه در پایان به شخص برخوردم و به او دل‌ دادم و از وادی توحید سر در آوردم. خداوند لطف فرمود و در هر یک از این کلاس‎ها افراد برجسته و ممتاز آن کلاس را به من نشان داد، ولی کاری کرد که هیچ‎ جا متوقّف نشدم، بلکه تماشا کردم و بهره بردم و عبور کردم تا اینکه به وادی توحید رسیدم. در طول این دوران همیشه یکه‎شناس بودم و به هر کس که دل می‎دادم، خودم و زندگی و خانواده‎ام را قربان او می‎کردم تا اینکه خود او مرا به بعدی تحویل می‎داد و من که وی را بالاتر از قبلی می‎دیدم، از آن پس دور او می‎گشتم.

به هر تقدیر، همه‎ی عنایاتی که به من شد، از برکات امام حسین علیه السّلام بود. از راه سایر ائمّه هم می‎توان به مقصد رسید، ولی راه امام حسین علیه السّلام خیلی سریع انسان را به نتیجه می‎رساند. چون کشتی امام حسین علیه السّلام در آسمان‎های غیب خیلی سریع راه می‎رود. هر کس در سیر معنوی خود حرکتش را از آن حضرت آغاز کند، خیلی زود به مقصد می‎رسد. 

بیشترین اهتمام آن عارف گرانمایه در پرورش و رشد اخلاقی علاقمندان، متوجّه ایجاد تحوّل در نگرش آنها به هستی و زندگی؛ به گونه‎ای که همه چیز را از منظر توحیدی و از مَرآی جمال الهی بنگرند، و نیز منعطف نمودن عشق و محبّت آنان و متمرکز نمودن توجّهشان به خدا و اولیای الهی، به گونه‎ای که از هر چه جز این، چه دنیوی و چه اخروی، فارغ گردند، و نیز ایجاد حسن ظنّ و اعتماد به خدا و اولیای الهی و حاکم ‌ساختن روحیّه‎ی تسلیم و رضا بر آنان بود. در محضر آن بزرگوار چنان روح رجاء و امیدواری به فضل الهی موج می‎زد که هر نومید و مأیوس از نجات و فلاح را شور و نیرو می‎بخشید و به وادی کمال رهنمون و در طریق وصال رهسپار می‎ساخت.

مجموعه‎ای که هم اکنون در دست دارید، نخستین دفتر از نکاتی است که مؤلّف، طی قریب به دو دهه، در جلسات آن بزرگوار و از بیانات ایشان استفاده نموده و حتّی‎المقدور با همان ادبیات گفتاری ساده و صمیمی ‎و مؤثّر ایشان به تحریر در آوردهاست و برای فراهم شدن زمینه‎ی استفاده‌ی بیشتر، نکات متنّوع بیان شده طی جلسات سالیان مزبور را به نحو موضوعی دسته‎بندی کرده است. لکن در این زمینه به سه نکته باید عنایت داشت؛ نخست اینکه ذکر هر عبارت در یک بخش الزاماً به این معنی نیست که تنها پیام عبارت مزبور در قالب عنوان آن بخش خلاصه می‎شود، بلکه چه بسا در آن عبارت نکاتی در رابطه با دیگر بخش‎ها نیز وجود داشته باشد که برای پرهیز از حجیم‎تر شدن مجموعه‎ی حاضر، از ذکر مجدّد آن عبارت در بخش‎های دیگر اجتناب شده است. دوم اینکه بیانات آن بزرگوار محدود به عناوین یاد شده نیست و لذا اگر توفیق الهی نصیب شد و دفترهای بعدی نیز تنظیم و منتشر شد، خوانندگان گرامی ‎با بیانات ایشان در رابطه با عناوین دیگری نیز آشنا خواهند شد. سوم اینکه همه‎ی نکاتی که مؤلّف ذیل عناوین مذکور در این مجموعه، طی سال‎های مزبور از ایشان استفاده کرده نیز در این دفتر نیامده است و در دفترهای بعد، عبارات دیگری در رابطه با همین عناوین نیز ذکر خواهد شد.

در موارد بسیار نادری که مؤلّف برای تسهیل فهم و پذیرش مطلب، عباراتی را به متن افزوده است، برای مجزّا شدن از سخنان ایشان، آنها را درون علامت [ ] قرار داده است. همچنین برخی عبارات توضیحی را درون علامت ( ) آورده است. آیات قرآنی و احادیث معصومین علیهم السّلام نیز که عبارات عربی آنها در متن کتاب آمده است، به تفکیک و به ترتیب الفبا و بر اساس حروف کلمات نخستین آیه یا حدیث، تنظیم گشته و برای بهره‎مندی بیشتر خوانندگان عزیز در نمایه‎های پایان کتاب درج شده است. امّا احادیث بسیاری در متن کتاب وجود دارند که صرفاً مضمون آنها به زبان فارسی و بدون ذکر عین عبارت عربی آن احادیث مطرح شده‎اند که این احادیث در نمایه‌های پایان کتاب ذکر نشده‎اند.

متن عربی و ترجمه‎ی فارسی حدیث شریف معرفت امیرالمؤمنین علیه السّلام به نورانّیت که مورد عنایت خاصّ ایشان بوده و در موارد متعدّدی در فصول مختلف کتاب به فرازهایی از آن استناد شده است، برای استفاده‎ی خوانندگان محترم، در بخش ضمائم کتاب ذکر گردیده است.

امری که آگاهی بر آن موجب فزونی وثوق خوانندگان گرامی ‎به مجموعه‎ی حاضر خواهد شد، این است که متن کامل کتاب پیش از چاپ به محضر آن حضرت تقدیم شد و ایشان پس از مطالعه، ضمن تأکید بر اهمیت محتوای آن در سیر الی الله، رهنمودهایی را ارائه فرمودند که تماماً در کتاب لحاظ شد. بنابراین چنان‌چه هنگام مطالعه‎ی کتاب، عبارتی از آن به نظر خواننده‌ی محترم اشتباه یا ناقص آید، به احتمال قوی با دقّت و تأمّل بیشتر در آن عبارت و یاری جستن از مفاهیم سایر عبارات کتاب، مفهوم درست آن آشکار می‎گردد. هم‌چنین مطالعه‌ی سه اثر دیگر نگارنده‌ی کتاب حاضر، به نام‌های شراب طهور، سرّ حقّ و ره‌توشه‌ی دیدار می‌تواند به درک صحیح و کامل نکات عنوان شده در کتاب مصباح‌الهدی کمک شایانی کرده و خواننده را از اشتباه و سوء برداشت از نکات مزبور حفظ کند. البتّه مؤلّف احتمال نارسایی در عباراتی از کتاب را در اثر نقص و ضعف در تحریر آن، کاملاً منتفی نمی‎داند.

شیوه‎ای که رعایت آن می‎تواند سبب گردد مطالعه‎ی این مجموعه بیشترین بهره را در سیر الی الله و طی طریق کمال نصیب خواننده سازد، مطالعه‎ی مکرّر هر نکته است، به نحوی که هم معانی عمیق‌تر عبارات درک شود و هم آموزه‌های مزبور در دل و جان نفوذ کند و جزئی از وجود مطالعه‌ کننده شود؛ زیرا به فرموده‎ی خود ایشان:  مشکل ما در ندانستن نیست، کمبود و کاستی ما در باور و یقین است و راه نیل به یقین و باور، تکرار و تلقین به خویش است . لذا باید از سریع‌ خواندن کتاب با هدف تمام کردن آن جدّاً پرهیز نمود. جا دارد خواننده‎ی طالب کمال، پس از یک بار مطالعه‎ی دقیق تمام ‎کتاب، به منظور دستیابی به یک تلقّی کلّی از مجموعه‎ی مطالب، چند فراز از هر مبحث را با تأمّل و دقّت مطالعه کرده و در مورد مفاهیم آن به تفکّر و اندیشه بپردازد و این کار را در مورد همین فرازها، روز بعد و روزهای بعد، تا ده روز و حتّی چهل روز، تکرار کند، به نحوی که کاملاً بر جان و روح و قلب و فکر وی بنشیند. پس از آن، چند فراز دیگر از کتاب را به همین ترتیب مورد مطالعه قرار دهد.

در پایان، بر خود واجب می‎دانم ضمن تشکّر و سپاس الهی به خاطر توفیقی که در تألیف این مجموعه نصیبم ساخت، از تمامی‎ عزیزانی که پس از مطّلع شدن از در دست تهیّه بودن آن، با ابراز محبّت‎های خود مرا به تسریع در انجام این مهم ترغیب نمودند، به ویژه از دوستانی که هر یک به نحوی در این زمینه مرا یاری کردند تشکّر و سپاسگزاری نمایم.

امید است تلاش نگارنده‎ی این مجموعه مقبول درگاه الهی واقع شده و نشر این معارف، مایه‌ی شادی روح پاک صاحب بزرگوار این کلمات شریف گردد و سالکان راه کمال و طالبان کوی وصال را مددی مؤثّر بنماید، بمنّه و فضله.

مهدی طیّب